Bogactwo ziół jest przeogromne. Szacuje się, że na świecie rośnie ok. 40 tys. gatunków, z czego około 2 tysięcy wymieniane jest w farmakopeach (spisach produktów leczniczych i substancji czynnych)  różnych państw.

W marcu możemy już zbierać pączki sosny. W tym samym czasie, jak tylko ziemia obeschnie, przystępujemy do zbioru korzeni i kłączy: mniszka, łopianu, pięciornika gęsiego, pokrzywy, perzu, tataraku. Korzenie muszą być zdrowe, nieściemniałe, nieprzegniłe, niezarobaczone i pozbawione fragmentów części nadziemnych, dobrze wypłukane i wysuszone.

Kwiecień i maj to dobry czas na zebranie kory, np. dębu, kruszyny (tylko za zezwoleniem konserwatora przyrody), wierzby czy kasztanowca. Nie są to kory z pnia, ale z gałązek, najlepiej 2-3-letnich. Zabieg przeprowadzamy przy wycinkach, nigdy z rosnących roślin. Ścięte gałązki nacinamy w poprzek co ok. 20-30 cm, potem wzdłuż i podważając, zdejmujemy rulon. Zebraną korę należy wysuszyć do ok. 12% wilgotności. 

Zbiór owoców i korzeni

Kolorowy koniec lata i początek jesieni to czas na zbiór owoców: borówki czernicy, jarzębiny, róży, bzu czarnego, głogu (czasem mylony jest z różą, jednak różni się od niej tym, że jest mniejszy i bardziej walcowaty), żurawiny. Nie zapominajmy także o całej gamie owoców sadowniczych, w tym malinie, aronii, porzeczce czarnej, pigwowcu itp. Jesienią, gdy nastaje koniec wegetacji, zbieramy również te korzenie, które nie zostały zebrane wiosną.

 

W maju i czerwcu zieleni się pokrzywa, mniszek lekarski (nie można dopuścić do puszenia się kwiatów w suszeniu, więc rośliny zbieramy w początkowej fazie kwitnienia lub po kwitnieniu), srebrnik, liście podbiału i brzozy, ziele macierzanki, skrzypu, rzepiku, dziurawca, krwawnika. W tym czasie rozkwitają też kwiaty głogu (zbieramy je z przyrośniętymi listkami), bzu czarnego, jarzębiny, kasztanowca (zbiera się je i suszy w całych kwiatostanach i ociera), jasnoty białej, bławatka (najczęściej pozyskiwane w formie płatków), kwiaty lipy (z języczkowym przylistkiem), kwiaty malwy czarnej, nagietka.  

 

Suszenie ziół

Ziele, liście i część kwiatów dość dobrze suszą się w warunkach naturalnych, przy zachowaniu wszystkich niezbędnych wymogów. Korzenie, owoce i kwiaty o grubych, mięsistych kielichach (malwa, nagietek) mogą być narażone na pleśnienie, dlatego suszymy je w suszarniach.

Surowiec wysuszony powinien mieć świeży aromat (bez obcego zapachu, np. pleśni – co zdarza się przy zbyt powolnym suszeniu, słabym przewietrzaniu lub składowaniu w wilgoci)
i barwę jak najbardziej zbliżoną do naturalnej (ziele, liście i kwiaty nie mogą być wyblakłe – co można zauważyć przy suszeniu na słońcu – i nieściemniałe – np. przez zawilgocenie).

Warto wiedzieć

Prawdziwą wiedzę o zbiorze ziół zdobywa się przez doświadczenie. Konieczna jest świadomość, że przyniesiony surowiec stanowi materiał wyjściowy do produkcji leków, produktów spożywczych czy też kosmetyków i musi spełniać określone wymagania. Umiejętność ta procentuje niejednokrotnie wieloletnią, stałą współpracą, przechodzącą czasem z pokolenia na pokolenie.

 

Zioła a unijne dyrektywy

Dziś działanie ziół o znaczeniu farmakologicznym jest wszechstronnie udokumentowane, a status wielu z nich podniesiony do rangi produktu leczniczego, funkcjonującego na równych prawach i opartego na tych samych przepisach co najnowocześniejsze produkty współczesnej farmacji.

Podstawą jest dobrze zebrany i przygotowany surowiec, zgodnie z unijnymi przepisami GACP (Dobrej Praktyki Upraw i Zbioru), które obowiązują na każdym etapie pozyskiwania surowca – od zbieracza i plantatora począwszy. Co więc musi wiedzieć zbieracz ziół z tzw. stanu naturalnego?

  • musi wykazać się wiedzą w zakresie rozpoznawania określonych gatunków ziół, znać ich siedliska, termin zbioru, wiodące substancje czynne;
  • musi wiedzieć, jak postępować w czasie zbioru (zbiór w dni pogodne, bezdeszczowe, po obeschnięciu rosy, materiał trafia do czystych i przewiewnych opakowań, bez jego ugniatania);
  • znać wymagania jakościowe i umieć je spełnić (zbierać tylko określone, zdrowe, nieporażone przez choroby oraz nieuszkodzone przez szkodniki części zioła bez niszczenia rośliny, unikać zanieczyszczenia ziemią, wystrzegać się zanieczyszczeń krzyżowych, czyli pomieszania różnych roślin, znać także wpływ warunków zbioru na jakość surowca);
  • zagwarantować zbiór z rejonów czystych ekologicznie, na których nie stwierdzono ognisk chorób zwierzęcych, dokonywać zbioru ziół z miejsc nieobjętych ich ochroną;
  • znać podstawowe zasady suszenia (w cieniu, w przewiewnym miejscu, z zachowaniem odpowiednich temperatur) oraz przechowywania ziół (w czystym, suchym miejscu, zabezpieczonym przed szkodnikami i zwierzętami domowymi, na podestach, z dala od składowanego obornika, kompostu i substancji chemicznych itp.),`
  • przestrzegać zasad higieny osobistej i pomieszczeń, urządzeń służących do zbioru, przechowywania i przetwarzania ziół itp.