System korzeniowy pełni u drzew dwie bardzo ważne funkcje: mechaniczną i fizjologiczną. Pierwsza polega na zakotwiczeniu rośliny w podłożu, co pozwala na utrzymanie pionowej postawy, druga na dostarczaniu liściom i pędom wody oraz składników mineralnych. Ponadto korzenie magazynują substancje zapasowe (głównie skrobię) i umożliwiają symbiozę drzewa z określonymi gatunkami grzybów lub bakterii (np. olsze i drzewa z rodziny bobowatych wytwarzają na korzeniach grudkowate zgrubienia, w których zamieszkują bakterie azotowe).

Do tego dochodzi możliwość wegetatywnego rozmnażania przez odrośla korzeniowe. Wiele drzew, które rosną w grupach, nie powstało z nasion, lecz wegetatywnie z odrośli korzeniowych, np. wierzby, topole, sumaki, skrzydłoorzechy, bożodrzewy, oliwnik wąskolistny, kłęk kanadyjski, robinie. Ten sposób rozmnażania wegetatywnego prowadzi do powstania klonu, a więc rośliny o cechach identycznych z rośliną macierzystą.

Rodzaje systemów korzeniowych

Drzewa tworzą dwa podstawowe typy systemu korzeniowego: palowy – zbudowany z jednego korzenia głównego rosnącego pionowo w dół, z którego odrastają cieńsze korzenie boczne, oraz wiązkowy, który ma wiele równorzędnych, stosunkowo cienkich korzeni wyrastających z podstawy rośliny. W zależności od siły wzrostu korzenia głównego i rozmieszczenia korzeni bocznych, system palowy dzieli się na trzy typy: typowy palowy, sercowaty (określany ukośnym) oraz poziomy (inaczej płaski).

Drzewa o typowym i sercowatym palowym systemie korzeniowym są zwykle stabilniejsze, co wynika z większej głębokości zakorzenienia i występowania grubego, mocnego korzenia głównego lub wielu grubych, ukośnych korzeni. Większość drzew stanowią jednak gatunki mające rozległy, ale płytki, wiązkowy system korzeniowy, jak świerki, klon palmowy, lilak pospolity, brzoza brodawkowata i omszona.

Wytwarzają one dużą liczbę korzeni drobnych, konkurujących o wodę i składniki pokarmowe. Klon srebrzysty, bożodrzew gruczołkowaty, topole, wierzby, skrzydłoorzech kaukaski, metasekwoja chińska mają bardzo „agresywne” korzenie wysadzające płytki chodnikowe lub nawet asfalt. Płytki, ale wrażliwy system tworzą dereń pagodowy i skrętolistny oraz sośnica japońska. Bogato rozgałęziony system korzeni mają jabłonie, czereśnie, wiśnie, korkowiec amurski i platan klonolistny.

Głębokie systemy korzeniowe

Co ciekawe, praktycznie nie spotyka się powalonej sosny czy dębu, a więc drzew o głębokim, typowo palowym systemie korzeniowym (sosny dzięki palowemu systemowi korzeniowemu słyną z wyjątkowej stabilności nawet na piaszczystych terenach). Głęboki i dobrze rozwinięty system tworzą klon jawor, robinia biała, orzesznik gorzki, orzesznik pięciolistkowy i siedmiolistkowy, kasztan jadalny, strączyn żółty, głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy, jarząb pospolity i cis pospolity. Jeden z najgłębszych systemów korzeniowych tworzy jesion wyniosły, głęboko korzenią się glediczja trójcierniowa, kłęg kanadyjski, osnieża górska, morwa biała i wiązy.

Na glebach ubogich, suchych i przepuszczalnych drzewa wytwarzają na ogół korzenie głębiej i szerzej rozrastające się niż na glebach żyznych i wilgotnych. Sosna, dąb i inne gatunki wytwarzające głęboki system korzeniowy – jeśli rosną na glebach płytkich lub podmokłych – tworzą system poziomy, taki, jaki normalnie ma świerk. Olsza rosnąca na glebach świeżych wykształca zwykle system ukośny, natomiast na glebach podmokłych – poziomy. Korzenie młodych brzóz zagłębiają się kolankowato, niezbyt głęboko pod powierzchnią, starsze brzozy mają charakterystyczne sercowate systemy korzeniowe.

Drzewa o rozłożystej koronie, rosnące na otwartej przestrzeni, mają znacznie większą masę korzeni, niż drzewa rosnące w zwarciu i mające wskutek tego koronę słabiej rozwiniętą. Zjawisko to obserwuje się u drzew rosnących w lesie, jak sosna, świerk, dąb czy buk. Należy podkreślić, że silniejsze uszkodzenie korony wpływa na wzrost systemu korzeniowego, a silniejsze uszkodzenie korzeni wpływa hamująco na wzrost nadziemnej części drzewa.