Życie ptaków fascynuje również dlatego, że otacza je pewna aura tajemniczości i tylko nasz upór i konsekwencja pozwalają odkryć jego najgłębsze tajemnice. Kto jednak raz pozna ptasie zwyczaje, będzie już zawsze wiedział, co zrobić, aby ptaki zadomowiły się także w jego ogrodzie.

Elementy ogrodu przyjaznego ptakom

Ogród przyjazny ptakom nie musi, jak ogród naturalny, składać się wyłącznie z roślin spotykanych w miejscowej florze. Ptaki już dawno poznały smaki także tych roślin owocujących, które przywędrowały do naszego kraju z różnych, nierzadko egzotycznych zakątków świata, przykładami są świdośliwa kanadyjska czy pochodzący z Chin ognik. Jednak nie samo menu, lecz całoroczny dostęp do pokarmu jest najsilniejszym magnesem, który zwabia ptaki do ogrodu. Dlatego jeśli chcemy, aby zadomowiły się także na naszej posesji, wśród roślin powinny znaleźć się również takie gatunki, które dostarczają pokarm zimą.

Przykładem są niektóre odmiany jabłoni ozdobnej i śliwy tarniny, których owoce „dojrzewają” dopiero pod wpływem mrozu i stanowią dla ptaków ważne źródło pożywienia przez cały okres zimy. Bogatym źródłem tłuszczu i witamin są także nasiona traw oraz niektórych kwiatów, m.in. słonecznika i szczeci pospolitej. Nasienniki tych roślin warto pozostawiać na rabacie na zimę także ze względów dekoracyjnych.

Rudzik (zdj.: Fotolia.com)

W ogrodzie przyjaznym ptakom nie może zabraknąć drzew i krzewów. Są one niezbędne, aby ptaki miały się gdzie gnieździć i bezpiecznie wychowywać młode. Ptaki nie zadowalają się jednak byle czym; najbardziej poszukiwane są rośliny bujnie krzewiące się, jak grab pospolity lub klon polny. Bezpieczniejsze od nich są tylko krzewy cierniste, jak głóg jednoszyjkowy i śliwa tarnina. Ponieważ krzewy są dla ptaków tym atrakcyjniejsze, im większe zapewniają bezpieczeństwo, zachęcamy do łączenia krzewów w duże nasadzenia wolno rosnące lub żywopłotowe. Oczywiście strzyżenie krzewów przeprowadzamy poza okresem lęgowym, który trwa mniej więcej od początku marca do końca czerwca. Bardzo korzystne warunki bytowe panują też pod osłoną pnączy prowadzonych po ścianie budynku. Miejsca takie są nie tylko bezpieczne, ale też ciepłe, osłonięte od wiatru i suche.

Budka dla ptaków czy dziupla? 

Ptaki dziuplowe jak kowalik, kopciuszek, modraszka i bogatka, rzadko goszczą w ogrodach, bo też rzadko znajdują w nich dogodne warunki życiowe; ptaki te najchętniej zasiedlają duże drzewa ze starymi dziuplami dzięciołów. Aby mimo to zwabić je do ogrodu, winniśmy ustawić w bezpiecznych miejscach budki lęgowe.

Budki możemy zawiesić już jesienią, nie później jednak niż z początkiem nowego sezonu lęgowego na początku marca. Domki przybijamy bezpośrednio do pnia (wyłącznie cynkowanym gwoździem) lub zawieszamy na drucie (także ocynkowanym lub miedzianym) na mocnej gałęzi. Przy czym gałąź należy osłonić gumową podkładką (starą dętką rowerową), tak aby drut nie kaleczył kory. Nasza rola jako ptasich opiekunów na tym się jednak nie kończy, ponieważ po wakacjach budkę lęgową należy starannie wyczyścić. Mniej więcej w połowie września stare gniazdo powinno być usunięte (za pomocą szpachelki lub twardej szczoty), tak aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się zarazków. Dobrze wyczyszczona budka nie wymaga zwykle dezynfekcji.

Przydatni lokatorzy

Ptaki stanowią bardzo ważne ogniwo złożonego łańcucha pokarmowego i choć także one padają ofiarą między innymi kotów, to na ogrodowej drabinie zależności pokarmowych zajmują najwyższy szczebel. W praktyce oznacza to, że tępiąc np. mszyce i inne pospolite szkodniki roślin, pozbawiamy ptaki pożywienia. Szczególnej wagi problem ten nabiera w okresie karmienia piskląt.

Gil (zdj.: Fotolia.com)

Nie wszystkie owady są szkodnikami, za to większość znajduje się w ptasim jadłospisie, warto zatem utrzymywać w ogrodzie jak największą ich populację. Powszechnie stosowanym rozwiązaniem w takich przypadkach jest montowanie w różnych częściach ogrodu tzw. domków dla owadów. Takie domki to panelowe konstrukcje z drewna, z wmontowanymi wkładkami z trzciny lub drewnianych klocków z nawierconymi otworami.

Woda, czyli sposób na zatrzymanie w swoim ogrodzie ptaków

Ważną częścią środowiska w którym żyją ptaki, jest kąpielisko. Większość ptaków wręcz uwielbia kąpiele, dlatego w pobliżu ich kwatery warto zawsze umieszczać płaską miskę ze świeżą wodą. O najbardziej komfortowej sytuacji można mówić wówczas, gdy w ogrodzie znajduje się staw lub oczko wodne. Mało kto wie, że ptaki lubią też zażywać kąpieli piaskowych, te jednak służą nie tyle przyjemności, ile higienie, bowiem podczas takich kąpieli ptaki pielęgnują pióra i tępią pasożyty. Piaskownica przyda się przede wszystkim w tych ogrodach, gdzie ziemia jest ciężka i gliniasta. I na koniec apel: bądźmy przyjaciółmi ptaków i ich obrońcami, pamiętajmy, że większość występujących u nas gatunków objęta jest ochroną gatunkową i że ptaków nie wolno ani chwytać, ani przetrzymywać; wyjątkiem są sytuacje, w których niesiemy pomoc zwierzętom rannym lub chorym.

Ptaki najczęściej spotykane w naszych ogrodach:

ZNICZEK jest jednym z najmniejszych ptaków żyjących w Europie. Na terenach zamieszkałych przez ludzi wybiera stare, duże drzewostany, żywi się owadami; ptak pożyteczny

STRZYŻYK jest drobnym ptakiem o brązowym, maskującym ubarwieniu, chętnie zasiedla nasadzenia żywopłotowe, żywi się owadami; ptak zaliczany do pożytecznych

SIKORA MODRA (modraszka) gnieśdzi się w dziuplach drzew, czasami także w budkach lęgowych. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest niebieskawa czapeczka i żółty brzuszek 

POKRZEWKA CZARNOŁBISTA jest częstym gościem parków i ogrodów, gniazda zakłada w gęstych nasadzeniach żywopłotowych, żywi się owadami i owocami jagodowymi (jesienią)

WRÓBEL MAZUREK różni się od wróbla domowego przede wszystkim rdzawoczerwonym upierzeniem na głowie. Poza tym jest nieco mniejszy i bardziej płochliwy

ZIĘBA jest jednym z najczęściej spotykanych ptaków ogrodowych, wielkością zbliżona do wróbla. Samiec (na zdjęciu) ma zdecydowanie barwniejsze upierzenie niż samiczka. Kopciuszek był niegdyś ptakiem górskim, obecnie powszechnie spotykany także w obrębie osiedli ludzkich. Gnieździ się w szczelinach skał i budynków

GIL jest ptasim wegetarianinem, w jego menu znajdują się głównie świeże pąki, owoce jagodowe i nasiona różnych bylin. Gniazda buduje przede wszystkim na drzewach

PŁOCHACZ POKRZYWICA żyje w ukryciu. Zamieszkuje gęste, krzewiaste nasadzenia i rzadko pokazuje się na otwartej przestrzeni. Żywi się owadami, nasionami i owocami

RUDZIK to jeden z najbardziej aktywnych ogrodowych myśliwych. Polując na owady, nie zważa nawet niekiedy na obecność człowieka. Pożytecznego rudzika łatwo rozpoznać po rudej plamie na piersi i podgardlu