Autorką tekstu  jest mgr inż. Beata Romanowska

Dziurawiec należy do roślin leczniczych znanych w wielu kulturach, np. Kazachowie nazywali je dżerbajlekarz ran i rzeczywiście jest to zioło „wszechstronnie utalentowane”. Stosowany jest zewnętrznie w leczeniu ran, oparzeń i odmrożeń, w urazach sportowychartretyzmie, wewnętrznie w dolegliwościach układu pokarmowego, nerwowego, na przykład w depresjach, oraz w zaburzeniach hormonalnych. Swą moc w leczeniu różnych schorzeń dziurawiec zawdzięcza obecności czynnych substancjiroślinnych tkankach.

Podstawową jest hiperycyna i związki jej pokrewne, np. pseudohiperycynall. Mają one czerwoną barwę, a występują głównie w kwiatach dziurawca. Hiperycyna rozpuszcza się w tłuszczachalkoholu, a nie rozpuszcza się w wodzie, dlatego wodne wyciągi jej nie zawierają. Poza hiperycyną ziele zawiera olejki eteryczne, glikozydy flawonowe, garbniki, katechinowe kwasy wielofunkcyjne, fitosterole, tłuszcze, pektyny.

 

 

Zastosowanie w lecznictwie

Olejki eteryczne rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, szczególnie dróg żółciowych, co jest pomocne w schorzeniach wątroby; wzmagają wytwarzanieodpływ żółci.

Składniki hydrofilne, dominujące w wyciągach wodnych, to flawonoidy wykorzystywane w leczeniu schorzeń wątroby, przewodu pokarmowegonaczyniowego, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie, oraz garbniki uszczelniające naczynia włosowate oraz hamujące procesy utlenienia,

Składniki lipofilne (brak ich w wyciągach wodnych), m.in. hiperycyna i jej pochodne, mają wpływ na ośrodkowy układ nerwowy. Hiperycyna działa też przeciwzapalnie jak dobrej jakości leki – silnie niszczy bakterie gram-dodatnie (paciorkowce, gronkowce), hamuje namnażanie wirusa HIV (badania in vitro) oraz rozwój komórek nowotworów (także in vitro).

Badania przeprowadzone w latach 80. ubiegłego wieku potwierdziły, że preparaty z dziurawca są lekiem w depresjach, stanach lękowych, niepokojach oraz zaburzeniach snu, bólach głowy i objawach ogólnego zmęczenia. Po kilku tygodniach ich stosowania poprawia się zdolność koncentracji. Działanie na układ nerwowy, w tym stany depresyjne, znane było już w V w.n.e. 

Uprawa i pielęgnacja dziurawca

Gleba – gleby lekkie, jednak zasobne w składniki pokarmowe, np. gliniasto-piaszczyste, rędziny. Na glebach bardzo żyznych, zwięzłych dziurawiec rośnie bardzo dobrze, jednak wytwarza grube, silne łodygi, a taki surowiec nie nadaje się do zbioru (chyba że uprawiamy go jedynie jako roślinę ozdobną).

Stanowisko – w stanie naturalnym występuje na terenach niezbyt wilgotnych, słonecznych, zwykle na nieużytkach.

Rozmnażanie – z rozsady wysadzanej do gruntu wiosną w rozstawie 20x40 cm lub z siewu bezpośrednio do gruntu – korzystniej siać jesienią (od połowy września do końca października), gdyż podczas zimy zachodzi naturalna stratyfikacja w gruncie. Natomiast przed siewem wiosennym nasiona muszą być poddane trzymiesięcznej „sztucznej” stratyfikacji w temperaturze ok. 4°C zmieszane z wilgotnym piaskiem.

Nasiona są drobne, więc aby je równomiernie wysiać, można je zmieszać np. z piaskiem. Nie przykrywa się ich, jedynie dociska do gleby. Poddane stratyfikacji „sztucznej” wysiewa się wraz z podłożem, w którym przebiegała stratyfikacja. Z sadzonek rozmnaża się gatunki krzewiaste dziurawców – Hypericum calycinum dziurawiec kielichowaty i Hypericum ‘Hidcote’, od V-X, stosując ukorzeniacz.

Pielęgnacja – w początkowym okresie wzrostu bardzo ważne jest ręczne usuwanie innych roślin oraz zaopatrzenie w wodę. A w czasie wegetacji – spulchnianie międzyrzędzi.

Zbiór – surowcem zielarskim jest świeże lub wysuszone ziele, zebrane w pełni kwitnienia szczytowych kwiatów, grubość łodyg nie powinna przekraczać 3 mm. Ścina się całe pędy długości 35-40 cm. Dziurawiec w pierwszym roku po posadzeniu kwitnie na przełomie sierpnia i września. W latach następnych w czerwcu. Od drugiego roku zbiór można przeprowadzać dwukrotnie.

Przeciwwskazania

Dziurawca nie można stosować przy nadwrażliwości na promieniowanie ultrafioletowe, w czasie wysokiej gorączki i w przypadku poważnego uszkodzenia nerek i wątroby. W czasie leczenia dziurawcem konieczne jest ograniczenie przebywania na słońcu (dotyczy także opalania się pod kwarcówką), ponieważ hiperycyna jest związkiem fotodynamicznym: uczula na światło słoneczne i może powodować poparzenia skóry (zwłaszcza u osób o jasnej karnacji).

Preparatów z dziurawca nie można również łączyć z lekami przeciwdepresyjnymi, niektórymi przeciwmigrenowymi oraz doustnymi środkami antykoncepcyjnymi.

Zastosowanie w kosmetyce

Olej dziurawcowy, tzn. wyciąg olejowy ze świeżego kwitnącego ziela, często wchodzi w skład odżywek do włosów i jest mocno używany w kosmetyce. Jest podstawowym składnikiem kremów do przyciemniania skóry, czyli tzw. samoopalaczy, a wyciągi wodne i alkoholowe wchodzą w skład kremów do cery normalnejtłustej.

 

Dziurawiec zwyczajny Hypericum perfortum (zdj.: Fotolia.com)

Zastosowanie w kuchni

Dziurawiec stosuje się jako dodatek do napojów alkoholowychkoktajli, likierów, wódek, bo nadaje im wspaniały złotoczerwony kolor.

Inne zastosowania

Kiedyś ziela dziurawca używano do farbowania wełnylnu. W zależności od środka użytego do zaprawiania przędzy lub tkaniny, uzyskiwano kolory zielony, różowy, czerwony, rudy lub żółty.   

Opis botaniczny

Gatunekdziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum L.

Rodzina – dziurawcowate Guttiferae.

Występowanie – cała Europa, Azja, Afryka Płn. Występuje dziko w lasach liściastych, na porębach, łąkach, błoniach i murawach. Znanych jest około 400 gatunków występujących głównie w strefie umiarkowanej, w Polsce – 7.

Bylina – wysokość około 70 cm.

Liście – małe, całobrzegie, lancetowate, osadzone na łodydze naprzeciwlegle, z dużą iloŚcią gruczołków zawierających olejek eteryczny.

Łodyga – u dziurawca zwyczajnego jest dwukanciasta, sztywna, rozgałęziona w górnej części. Jest to cecha diagnostyczna, podobne dziurawce w stanie naturalnym (dziurawiec skrzydełkowy H. tetrapterum = H. acutum i dziurawiec czterograniasty H. maculatum = H. quadrangulum) mają łodygi czterokanciaste.

System korzeniowy jest silnie rozgałęziony, dorasta do 40 cm głębokości, na glebach niezbyt żyznych przystosowany jest do pobierania składników pokarmowych i wody nawet z głębszych warstw gleby.

Kwiaty – żółte, zebrane w baldachogrona o balsamicznym zapachu i gorzkim smaku.

Okres kwitnienia – koniec czerwca.

Owoce – trójkomorowa torebka wielonasienna.

Nasiona – są drobne (1000 szt. waży 0,1-0,5 g). Dojrzałe zbiera się we wrześniu. Przechowywane w miejscu suchym i przewiewnym zachowują zdolność kiełkowania przez 4 lata, a nawet dłużej.

Cechy szczególne – zawiera czerwony sok – hiperycynę.