Świerk pospolity Picea abies Karst jest najczęściej dekorowanym drzewkiem na Boże Narodzenie. W Polsce występuje w dwóch ośrodkach: północnym (niżowym) oraz południowym (górskim), wchodzi w skład niżowych i górskich borów świerkowych i mieszanych borów regla dolnego, natomiast w Europie jego zasięg obejmuje od poziomu morza w krajach nadbałtyckich aż po Alpy, Karpaty i Ural. Nie występuje w Anglii, Hiszpanii, Portugalii i Francji.  

Wymagania siedliskowe ma dość wysokie (zbliżone do jodły pospolitej), dobrze rośnie na stanowiskach chłodnych o wysokiej wilgotności powietrza i gleby (gliniasto-piaszczystej, kwaśnej). Źle znosi suche warunki i jest niezwykle wrażliwy na zanieczyszczenie powietrza.

 

  

Świerk należy do drzew światłolubnych: rosnąc w pełnym słońcu, zachowuje gałęzie tuż nad ziemią. Jest podstawowym gatunkiem do nasadzeń w naturalnym krajobrazie. Odmiany karłowe są bardziej wytrzymałe i mniej wymagające od typowego gatunku. System korzeniowy jest płytki, talerzowaty i ułatwia przesadzanie rośliny, chociaż sprawia, że roślina jest podatna na częste wywracanie podczas silnych wiatrów.

Świerk sprawdza się w nasadzeniach w dużych parkach, bardzo dobrze znosi strzyżenie, dlatego nadaje się na żywopłoty. Odmiany karłowe są odpowiednie do małych ogrodów, z powodzeniem można je sadzić w donicach lub różnego rodzaju pojemnikach. W architekturze terenów zieleni odmiany ogrodnicze dzielone są według siły wzrostu, pokroju, zabarwienia igieł, odrębności szyszek i kory.

Odmiany o wzroście karłowym są wyjątkowo cenne, ponieważ wykazują większą odporność na niekorzystne warunki, zwłaszcza na zanieczyszczone i suche powietrze. Mają one wszechstronne zastosowanie, są doskonałe do nasadzeń w małych ogrodach, alpinariach, wrzosowiskach i na rabatach wraz z bylinami. Większość z nich to mutacje pąkowe, znalezione przypadkiem w lasach, ogrodach i szkółkach (nazywane czarcimi miotłami). 

Wśród licznych odmian świerka pospolitego bardzo liczną grupą są odmiany karłowe o wolnym lub bardzo wolnym wzroście. Mają różny pokrój – stożkowaty, kulisty oraz pędy, które pokładają się na powierzchni gleby. Nadają się do małych ogrodów, ogrodów skalnych i donic. Niektóre z nich mogą być cennymi odmianami okrywowymi. Warto zaznaczyć, że są mniej atakowane przez przędziorka sosnowego, występującego powszechnie na świerku białym.

 

Odmiany o wzroście silnym

Inversa

Odmiana o zwisających gałęziach. Tworzy płaczące drzewa o głównych i bocznych gałęziach, skierowanych przy pniu prostopadle do ziemi. Rośnie wolno. Drzewa przybierają różną wysokość i pokrój (zależy to od prowadzenia i typu zrazów). Szczepiona najczęściej na wysokim pniu.

Cupressima

Odmiana o wąskim pokroju. Tworzy drzewa z ostrym, mocno zagęszczonym wierzchołkiem. Jest podobna do cyprysa. Po trzydziestu latach osiąga wysokość 8-10 m. Gałęzie wznoszą się pod kątem ostrym do góry. Sadzona w szpalerze lub pojedynczo, rośnie dobrze w ogrodach.

Virgata

Odmiana skąpo rozgałęziona. Tworzy długie przewieszające pędy, skąpo ugałęzione, prawie pozbawione bocznych rozgałęzień, zakończonych jednym tylko pączkiem. Igły sztywne, grube i ostre, ułożone szczotkowato dookoła pędu. Korona przejrzysta z widoczną wewnątrz strzałą.

Końca

Odmiana o pokroju stożkowatym, igły zabarwiają się na żółto i utrzymują tę piękną barwę przez cały rok. Doskonale sprawdza się w kolorystycznych zestawieniach z innymi roślinami. Odmiana przeznaczona do parków lub dużych ogrodów.

Drzewko, które kupujemy na Boże Narodzenie, powinno być ścięte w dolnej części pnia i stać w chłodnym pomieszczeniu (około 8-12°C). Wyższa temperatura przyczyni się do wzmożenia procesów życiowych (starzenia roślin oraz opadania igieł). Drzewko takie mocuje się w stojaku, do którego wlewamy wodę.

Innym rozwiązaniem jest wstawienie dolnej części rośliny do pojemnika z mokrym piaskiem (świerk z dostępem do wody przetrzymujemy do 3 tygodni, a bez wody około 7-10 dni). Jeżeli ustawiamy drzewko w stojaku, dobrze jest ułożyć pod nim pojemniki z wodą, która parując, zwiększy wilgotność powietrza. Kolejnym sposobem poprawiającym wilgotność powietrza, jest zraszanie rośliny kilka razy w ciągu dnia wodą.

Ogrodnicy opracowali różne sposoby przedłużania trwałości gałązek drzew i krzewów iglastych, a nawet całych drzewek bez korzeni. Jednym z nich jest opryskiwanie gałązek gliceryną oczyszczoną lub techniczną (zmieszaną z wodą). Gliceryna pozwala na zachowanie żywej zielonej barwy igieł i zapobiega ich osypywaniu, zwłaszcza u świerków, a ponadto zmniejsza transpirację, ponieważ zatyka aparaty szparkowe. Gliceryną nie opryskuje się drzewek i krzewów z własnym korzeniem, które mają być później przesadzone do naszych ogrodów oraz działek.

Jaką roślinę wybrać na choinkę? Sosnę, świerk, a może jodłę?

Kupując drzewko w doniczce, należy zwrócić uwagę na jakość systemu korzeniowego. Korzenie powinny przerosnąć bryłę, czego dowodem są poprzerastane pojedyncze korzenie (widoczne przez otwory w dnie doniczki). Jest to niezwykle istotne, ponieważ niektórzy nieuczciwi plantatorzy wykopują drzewka 2,3 tygodnie przed sprzedażą i sadzą je do doniczek. Rośliny mają wtedy uszkodzony system korzeniowy i nie zdążą przerosnąć bryły korzeniowej, ponieważ uniemożliwia im to niska temperatura. Przeniesione do domów i mieszkań zasychają i po pewnym czasie giną.

Prawidłowo wybrane drzewko powinno posiadać wszystkie pędy i gałęzie, a jego igły powinny mieć jednakową barwę bez przebarwień i zasychania. Ustawiamy je z dala od kaloryferów i innych urządzeń grzewczych. Pielęgnacja polega na systematycznym podlewaniu i dbaniu o to, aby podłoże było umiarkowanie wilgotne (nie za mokre, bo brak dostępu powietrza do korzeni może spowodować zamieranie rośliny).

Drzewko powinno stać w ciepłym pomieszczeniu możliwie jak najkrócej (7-10 dni), natomiast dłuższe przetrzymywanie przyczyni się do jego rozhartowywania (zaczynają intensywnie krążyć soki, roślina rozpoczyna wzrost, a z pękających pąków wyrastają nowe pędy). Taką sytuację może uratować jedynie wystawienie świerka do chłodnego, jasnego pomieszczenia i przetrzymanie go do pierwszej dekady maja, a potem posadzenie do gruntu. Wcześniejsze wystawienie drzewka na zewnątrz przyczyniłoby się do przemarznięcia jego nabrzmiałych pąków lub młodych przyrostów, a następnie jego śmierci. 

 

 

„Krótki gość” w domu, czyli jak postępować z drzewkiem ekologicznym? W okresie zimowym, kiedy gleba jest zamarznięta, najlepszym rozwiązaniem jest przeniesienie świerka wraz z doniczką po krótkim świątecznym okresie na balkon, taras albo do ogrodu. Przed przemarznięciem zabezpieczamy doniczkę (czyli system korzeniowy), owijając ją płótnem, włókniną lub nawet papierem, ale pamiętajmy, aby nie używać do tego folii polietylenowej.

Na tarasie lub balkonie dobrze jest ustawić pojemnik na kawałku styropianu, który będzie izolował przed działaniem niskich temperatur. Tak zabezpieczoną roślinę co pewien czas podlewamy. W przypadku, gdy gleba nie jest zamarznięta, można posadzić drzewko na miejsce stałe, ale ostrożniej byłoby zadołować doniczkę w zacisznej części ogrodu. Dołowanie doniczki polega na wykopaniu dołka na wysokość donicy i wstawieniu do niego pojemnika, a następnie zasypaniu ziemią. Decydując, gdzie będzie rosło drzewko, wybierajmy stanowisko słoneczne. Świerki i jodły osiągają duże rozmiary, więc potrzebują sporo przestrzeni.

Pamiętajmy, że bożonarodzeniowe drzewka są uprawiane na specjalnych plantacjach, prowadzonych przez ogrodnicze i leśnicze firmy, i tam właśnie powinniśmy je kupować. Prawnie zakazane jest natomiast wycinanie ich w lasach i stanowiskach naturalnych.

Odmiany karłowate o pokroju stożkowym

‘Kamon’

Odmiana, która cechuje się bardzo powolnym wzrostem, a ponadto ma grube oraz długie przyrosty. Idealna do nasadzeń w małych ogrodach, ale sprawdza się równie dobrze w uprawie w pojemnikach.

Pygmaea

Jedna z najstarszych karłowych odmian o bardzo wolno rosnących, zagęszczonych oraz nieregularnie zaokrąglonych krzewach. Charakteryzuje się cienkimi, jasnymi pędami z błyszczącymi igłami. Po trzydziestu latach osiągają metr wysokości oraz 1,5 m średnicy.

Remontii

Odmiana o powoli rosnących, najczęściej stożkowatych krzewach, które osiągają około 3 m wysokości. Wzrost regularny, zagęszczony i wyrównany. Przyrosty ma niezwykle krótkie, a igły na pędzie stopniowo się zwężają. Krzewy podobne do odmiany świerka białego ‘Conica’.

Barryi

Jej krzewy początkowo rosną jajowato, później mają kształt nieregularnie stożkowaty, z grubymi bujnymi pędami przewodnimi i bardzo krótkimi pędami bocznymi. Krzewy osiągają 2-2,5 m wysokości, ale w starych założeniach ogrodowych można spotkać formy dorastające do 8 m.