Autorką tektu jest mgr inż. Beata Romanowska
Biolodzy podają, że rodzaj naparstnica Digitalis grupuje około 40 gatunków różnych naparstnic występujących w strefie umiarkowanej i tropikalnej. W stanie naturalnym można je spotkać w widnych lasach Europy, w Afryce Północnej, Azji Mniejszej i we wschodnich rejonach Syberii. Ale uprawiane na plantacjach naparstnice rosną również w innych regionach naszego globu, np. w Indiach, Brazylii, Ameryce Północnej.
Uprawy prowadzi się ze względu na zawarte w tych roślinach glikozydy nasercowe (do celów leczniczych wykorzystywana jest naparstnica purpurowa i wełnista). Jednak uroda dużych nakrapianych kwiatów sprawia, że naparstnice uprawia się również jako rośliny ozdobne.
Naparstnice w różnych wariantach kolorystycznych (zdj.: Fotolia.com) |
Lecznicze glikozydy
Duże dzwonkowate kwiaty naparstnicy purpurowej Digitalis purpurea ułożone są po jednej stronie wysokiego pędu kwiatostanowego. Charakterystyczne kreski i plamki na płatkach to tzw. wskaźniki dla owadów, pokazujące im drogę do nektaru. Barwa, połyskujące fragmenty kwiatu, zapach, kształt, np. prątniczków, czy rysunek na płatkach także mogą być wskaźnikami. U naparstnicy znajdują się na dolnej ścianie kwiatu, pokrytej ciemnopurpurowymi plamami z białą obwódką. Kwiaty zapylane są przez duże owady pszczołowate.
Glikozydy występują w całej nadziemnej części rośliny, jednak najwięcej jest ich w liściach i to one stanowią surowiec leczniczy. Obecność glikozydów powoduje, że naparstnica jest rośliną silnie trującą. Jednak właśnie one w bardzo małych i ściśle określonych dawkach działają leczniczo i są stosowane w pewnych schorzeniach serca. Istnieje wiele roślin, w których występują kardenolidy (glikozydy nasercowe), jednak podstawowe znaczenie dla pozyskiwania ich w postaci czystych substancji mają naparstnice – purpurowa i wełnista, oraz rośliny z rodzaju Strophanthus, konwalia i Erisinum.
Naparstnica Digitalis - opis botaniczny
• Rodzina – trędownikowate Scrophulariaceae.
• Ojczyzna – pochodzi z Europy Środkowej.
• Rozwój – roślina dwuletnia, rzadziej bylina, w pierwszym roku wytwarza rozetę liści, w drugim kwitnie i owocuje. Po wydaniu nasion przeważnie ginie, rzadziej wytwarza boczne odrośla, z których wyrastają słabe rośliny.
• Korzenie – system wiązkowy, dość płytki.
• Liście – jajowate, ostro karbowane, w dolnej części łodygi z ogonkiem, górne siedzą na łodydze. Dolne liście zebrane w rozetę są znacznie większe od łodygowych.
• Kwiaty – lekko zwisające, duże, dzwonkowate, dwuwargowe, wewnątrz nakrapiane, tworzą jednostronne grono. Kwiaty czerwonopurpurowe, czasem białe lub kremowe. Na wewnętrznej powierzchni ma ciemniejsze purpurowe, biało obrzeżone plamy.
• Łodyga – do wys. 30-150 cm wniesiona, pokryta włoskami.
• Okres kwitnienia – czerwiec, lipiec.
• Owoce – torebka jajowata, na końcu zaostrzona, po dojrzeniu pęka podłużnie.
Roślina ta prawdopodobnie nie była znana w starożytności, ponieważ w zachowanych dziełach nie znaleziono żadnego zapisu na jej temat – ani u starożytnych Greków, Rzymian, ani na Wschodzie. Naparstnica swą karierę jako roślina lecznicza stosowana w kardiologii rozpoczęła w roku 1785. W XVIII w. naparstnica została wpisana do farmakopei angielskiej, francuskiej i niemieckiej, a tym samym uznana przez medycynę oficjalną.
Ozdobne odmiany naparstnicy purpurowej mają większe kwiaty niż gatunek:
• cv. Campanulata o wyjątkowo dużych kwiatach, często z podwójną koroną;
• cv. Gloxiniaeflora o dużych różnobarwnych kwiatach;
• cv. Excelsior o dużych kwiatach umieszczonych symetrycznie wokół pędu.
W medycynie stosowana jest również naparstnica wełnista Digitalis lanata, która w warunkach naturalnych jest byliną. W uprawie naparstnica ta ginie zazwyczaj w drugi roku po wydaniu nasion, dlatego traktowana jest jako roślina dwuletnia. Jej żółte kwiaty z fioletowymi żyłkami ułożone są dookoła metrowej łodygi kwiatostanowej.
Dziko występuje w rejonach klimatu kontynentalnego w Europie – na Półwyspie Bałkańskim, nad Morzem Czarnym i Kaspijskim. Naparstnica wełnista do lecznictwa oficjalnego została wprowadzona w połowie lat 30. XX wieku i od tego czasu wypiera z upraw naparstnicę purpurową, ponieważ jej surowiec działa przeszło dwukrotnie silniej i szybciej niż naparstnicy purpurowej, a także nie ulega kumulacji.
Naparstnica żółta Digitalis lutea jest byliną pochodzącą z Europy Zachodniej, która latem tworzy delikatne kwiatostany wąskich grzbiecistych kremowożółtych kwiatów. Kwitnie od czerwca do sierpnia.
Uprawa i pielęgnacja naparstnicy
• Gleba – żyzna, średniozwięzła, przewiewna, wilgotna, ale nie podmokła, zasobna w wapń, nie zasadowa – pH obojętne lub lekko kwaśne. Rośliny reagują dodatnio na wysoką zawartość potasu i manganu.
• Stanowisko – o wystawie południowej, lekko zacienione.
• Rozmnażanie – z siewu, w listopadzie. Nasiona kiełkują wiosna po przemrożeniu w glebie (naturalna stratyfikacja). Wschody z siewu wiosennego (kwiecień) są mniej wyrównane. Nasiona kiełkują wówczas po trzech tygodniach. Siejąc, nie trzeba ich przykrywać. Można również przygotować rozsadę – siew w marcu do inspektu. Najlepsze plony liści i dużą zawartość glikozydów uzyskuje się, siejąc naparstnicę jesienią lub sadząc wiosną rozsadę.
• Pielęgnacja – bezpośrednio po wschodach rośliny zalecane jest 1-, 2-krotne pielenie. A w pierwszym okresie wzrostu ma wysokie wymagania wodne.
Komentarze