Najpopularniejsze gatunki i jarząbu zwracają uwagę ciekawym jesiennym ubarwieniem liści i atrakcyjnymi owocostanami. Liście jarzębiny opadają zimą, dorasta do wysokości mniej więcej 1 m, ma nieregularną, luźno ugałęzioną okrągłą, kulistą lub owalną, dość gęsta koronę średnicy 3-6 m. Jej prosty pień jest pokryty korą, która u młodych drzew jest szara, a później matowa, drobno spękana.

 

Sylwetka jarząbu pospolitego z bliska

Owalne, na brzegu ząbkowane, z wierzchu matowo zielone, od spodu jasnozielone liście nadają koronie lekkości. Jesienią wybarwiają się na pomarańczowobrązowo lub czerwono. Młode liście wiosną są srebrzystoszare, owłosione, później nagie, po roztarciu pachną marcepanem. W maju rozwijają się białe kwiaty zebrane w okazałe, okrągłe kwiatostany.

(zdj.: Fotolia.com)

Owoce jarząbu - zdrowe i pożyteczne

Koralowoczerwone lub jasnoczerwone owoce mają kształt maleńkich jabłuszek. Zawierają witaminę C, E, K, PP oraz pektyny, garbniki i sorbit wykorzystywany w diecie dla diabetyków. Surowe owoce są niejadalne. Po przemrożeniu, zblanszowaniu lub gotowaniu tracą gorzki, cierpki smak. Można z nich przyrządzać smaczne marmolady, musy, dżemy i soki. Przesmażone stanowią świetny dodatek do mięs, zwłaszcza dziczyzny. Owoce służą również do wyrobu wódki, popularnego jarzębiaku, o charakterystycznym gorzkawym smaku. W uprawie można spotkać odmiany owocowe jak ‘Edulis’, czasami nazywana ‘Moravica’, lub ‘Dulcis’, która jest odmianą o słodkich dużych owocach, średnicy 1-1,5 cm, bez goryczki.

Ogromne walory plastyczne jarzębiny uwidaczniają się w okresie kwitnienia i dojrzewania owoców, już w lipcu, oraz podczas jesiennego wybarwiania się liści.

 

Występowanie jarząbu pospolitego w Polsce

W Polsce jarząb pospolity w ogrodzie występuje na całym niżu, a w górach aż po granicę kosodrzewiny. Rośnie w widnych lasach. Odgrywa duże znaczenie w biocenozie leśnej, ponieważ owoce są pożywieniem dla ptaków i małych ssaków. Uprawiana jest również odmiana pochodzenia rosyjskiego ‘Rossica Major’ – odmiana niewieżyńska. Są to silnie rosnące drzewa o zwartej koronie i grubych wyprostowanych pędach i dużych pomarańczowoczerwonych owocach. Pod spodem liście pokryte są gęstymi białymi włoskami przypominającymi filc.

(zdj.: Fotolia.com)

Jarzębina rośnie dobrze na różnych typach i rodzajach gleby. Do uprawy nie nadają się jedynie gleby zbyt wilgotne o stagnującej wodzie. Jest gatunkiem zupełnie mrozoodpornym, lubiącym stanowiska słoneczne. W miejscach półcienistych nie wytwarza typowej korony oraz słabo owocuje. Tworzy głęboki system korzeniowy, jej korona rzuca świetlisty cień, w którym mogą żyć byliny oraz wysokie krzewy. Jest mało odporna na zanieczyszczenie środowiska. 

 

Jarzębina wokół nas

Doskonale nadaje się do sadzenia w małych ogrodach, gdzie ma zastosowanie w nasadzeniach grupowych oraz pojedynczo w miejscach wyeksponowanych na otwartych polanach, miejscach lekko pochyłych oraz otwartych trawnikach. Nadaje się również do sadzenia przy ulicach w dzielnicach willowych, małych miasteczkach oraz na wsiach. Ma też zastosowanie w parkach.

W ogrodnictwie ozdobnym popularne są także odmiany, które różnią się między sobą pokrojem korony. Do najpopularniejszych można zaliczyć odmianę ‘Fastigiata’, która jest wolno rosnącym drzewem o stożkowatej koronie, wyprostowanych, gęstych i grubych pędach. Jej liście są większe niż u typowej formy. Z kolei jarzębina ‘Pendula’ to odmiana o zwisających pędach, uprawiana w postaci piennych drzewek o grubych gałęziach, często malowniczo powyginanych, zwisających i płożących się po ziemi. Większość odmian ogrodowych jest znacznie mniejsza niż formy dzikie. Niektóre z nich mogą mieć postać krzewu. 

 

Owocujące odmiany jarzębiny

- Jarząb Koehnego Sorbus koehneana zwraca uwagę atrakcyjnymi barwami. Wśród jego jesiennych, ognistych liści jaśnieją grona białych owoców. Krzew ma wysokość tylko 2-4 m.

- Obsypany różowymi owocami jarząb Vilmorina Sorbus vilmorinii jest krzewem wysokości 3-5 m, zajmującym w ogrodzie niewiele miejsca. Niedojrzałe owoce są czerwone.

- Owoce jarzębu domowego Sorbus domestica mają kształt małych jabłek lub gruszek. Nadają się na wino lub do aromatyzowania wódki.

- Jarzębina ‘Edulis’ ma jadalne, duże owoce, zawierające sporo witaminy C, niewiele garbników i doskonale nadające się na przetwory.

- Odmiany żółtoowocowe, m.in. ‘Golden Wonder’, tworzą idealne tło dla późnych roślin rabatowych, jak np. słonecznik bylinowy i słoneczniczek.

- Ciemne liście i wiśniowe owoce zdobią jarząb mahoniowy Sorbus serotina.

- Jarząb ‘Sheerwater Seedling’ bez cięcia tworzy piękną, owalną koronę. 

- Chiński jarząb Sorbus hupehensis jest rzadkim gościem w naszych ogrodach. Warto go sadzić dla ładnych liści i białych owoców z różowym rumieńcem.

 

Jarzębina w naturalnym środowisku

Drzewo o pierzastych liściach możemy spotkać w całej Europie na polach, brzegach i polanach lasów mieszanych i iglastych. W Polsce jest rośliną pospolitą. Pod koniec lata dobrze widoczne są grona pomarańczowoczerwonych owoców na coraz bardziej kolorowym tle żółtych i żółtoczerwonych liści.

W Tatrach występuje górski podgatunek jarzębiny. Na roślinę warto zwrócić uwagę, gdyż ma ona formę krzewu. Rozprzestrzenia się w pasie regla górnego i dochodzi do piętra kosówki, bardzo często towarzysząc krzewom kosodrzewiny. W Sudetach rośnie podgatunek nazwany jarzębiną sudecką, który występuje tylko tutaj, czyli jest rośliną endemiczną.