Nasiona amarantusa służyły Indianom Yagui do celów kultowych – składano je w ofierze bogom wojny i deszczu. W czasie takich obrzędów spożywano m.in. chleb z mąki szarłatu z dodatkiem krwi ludzkiej. W przekonaniu Inków, Azteków i Majów potrawy z szarłatu dodawały siły i męstwa wojownikom oraz wpływały na wzrost potencji płciowej mężczyzn. Różne gatunki amarantusa były dla Indian podstawową rośliną uprawną obok kukurydzy, roślin strączkowych, bawełny i melonów. Młode rośliny służyły jako warzywo i przyprawa.

Amarantus i jego właściwości

Szarłat (amaranthus) należy do rodziny szarłatowatych Amaranthaceae. Jego wysokość waha się od 0,3 do 3 m. Kwiatostany są wyprostowane i zwisające, krótkie i długości ponad 50 cm. Łodygi i liście mogą być zielone, czerwone, purpurowe lub wielobarwne. Kwiatostany są złociste, zielone, różowe, czerwone, purpurowe aż do brązowych. Większość gatunków szarłatów to chwasty, jak np. szarłat szorstki A. retroflexus. Gatunkami uprawnymi są m.in. A. hypochondrianus, A. cruentus, A. caudatus, A. hybridus.

Szarłat (zdj.: Fotolia.com)

W polsce może by uprawiany szarłat krwisty A. cruentus, z przeznaczeniem na nasiona, które znajdują zastosowanie w piekarnictwie, ale przede wszystkim mają cenne właściwości lecznicze. Obok form uprawnych i chwastów są także gatunki typowo ozdobne, jak np. szarłat zwisły A. caudatus, szarłat prosty A. hybridus czy szarłat trójbarwny A. tricolor.

Nasiona szarłatu zawierają dużo białka (17,8 %) o bardzo korzystnym dla człowieka składzie aminokwasowym. Białko szarłatu ma wysoką zawartość lizyny i aminokwasów siarkowych oraz łatwo przyswajalnego żelaza i wapnia. Nasiona zawierają mniejszą ilość cholesterolu i nie zawierają glutenu. Niska zawartość glutenu sprawia, że nasiona szarłatu mogą być wykorzystywane w diecie chorych na celiakię oraz do produkcji odżywek dla niemowląt. Liście szarłatu uprawnego można spożywać na surowo lub po ugotowaniu w formie zapiekanek lub musów. Walory smakowe i zawartość żelaza po ugotowaniu są porównywalna ze szpinakiem. Zawartość witaminy C wynosi od 60 do 300 mg/100 g s. m., zaś beta karotenu od 35,3 do 53,1 mg/100 g s. m. 

Nasiona zawierają więcej błonnika niż np. otręby owsiane. W grupie roślin zbożowych amarantus wyróżnia się najwyższą zawartością tłuszczu (7,2%). Mąka z amarantusa jako dodatek do mąki pszennej polepsza właściwości wypiekowe chleba. Pozyskiwany z nasion szarłatu skwalen jest wykorzystywany jako dodatek do pieczywa oraz w przemyśle kosmetycznym. Skwalenu jest dużo więcej w nasionach szarłatu niż w oleju bawełnianym, kukurydzianym czy w oliwie (0,1-0,7 %). 

 

Hodowla i pielęgnacja szarłaty

Szarłaty kwitną od lipca do września, są roślinami ciepłolubnymi, które wysiewa się do ogrzanej, starannie uprawionej gleby, po przymrozkach majowych. W niektórych latach siew opóźnia się nawet do początków czerwca. Najważniejszym zabiegiem w pielęgnacji szarłatu jest odchwaszczanie w pierwszym okresie wzrostu rośliny. Nasiona amarantusa dosyć długo kiełkują (do 10-12 dni) i w tym czasie bardzo istotne jest usuwanie chwastów. W uprawie szarłatu nie wolno stosować żadnych środków chwastobójczych, gdyż rośliny te są bardzo wrażliwe na substancje zawarte w herbicydach. Kolejną bardzo ważną rzeczą jest usuwanie z najbliższej okolicy szarłatu szorstkiego, gdyż może dojść do krzyżowania się tego chwastu z formami uprawnymi i ozdobnymi.

Amarantus jest odporny na najpopularniejsze choroby i szkodniki, czasami na łodygach występuje plamistość łodyg Phomopsis amaranthicola oraz zgnilizna twardzikowa Sclerotinia sclerotiorum, ale większe znaczenie choroby te mają tylko na plantacjach produkcyjnych. W ogrodach może wystąpić plamistość liści spowodowana przez kilka gatunków grzybów oraz pojedyncze kolonie mszyc. Nie ma potrzeby wykonywania żadnych zabiegów chemicznych, gdyż choroby i szkodniki występują w małym nasileniu.

Ze względu na walory odżywcze i lecznicze szarłat jest coraz szerzej wykorzystywany do produkcji artykułów spożywczych oraz paszy dla zwierząt. Powrót do medycyny naturalnej sprawił, że ponownie zainteresowano się uprawą amarantusa. Szarłat jest także piękną i oryginalną rośliną ozdobną, która nadaje się do ogrodów o różnym charakterze.