Autorką tekstu jest dr Katarzyna Wróblewska

Warto pamiętać, że to nie krwiożerczy instynkt skłania te rośliny do chwytania zwierząt w pułapki, ale jest to jedyny, dany im przez naturę, sposób na przetrwanie. Większość z nich żyje na podmokłych, kwaśnych glebach, najczęściej na torfowiskach, ubogich w składniki mineralne. Niedobór tych składników uzupełniają, chwytając owady i wydzielając enzymy trawienne, które rozkładają białko zwierzęce do form przyswajalnych.

Choć podstawę „diety” uzupełniającej tych roślin stanowią owady, ich pokarmem są także inne bezkręgowce, np. pajęczaki czy drobne skorupiaki. Niekiedy mogą stać się nim nawet małe żaby, jaszczurkigryzonie. Dlatego od popularnego określenia „rośliny owadożerne” właściwsze jest „rośliny mięsożerne”.

Obecnie na świecie występuje ponad 400 gatunków roślin owadożernych, zgrupowanych w 14 rodzajach. Każdy wykształcił odmienny mechanizm chwytania owadów, wszystkie jednak używają do tego celu zmodyfikowanych liści. Te liściowe pułapki działają na zasadzie wypełnionych płynem trawiennym pojemników, zatrzaskujących się klapek, owijających się wokół ofiary lepów lub pułapek wsysających ofiarę.

Niezależnie od typu pułapki, liście przybierają fascynujące formykształty. Przywabiają ofiary, kusząc je także intensywną barwą, często też nektarem. Wszystko to sprawia, że rośliny te są atrakcją nie tylko ze względu na „obyczaje”, ale także z uwagi na urodę. Coraz częściej znajdują więc zastosowanie jako rośliny ozdobne, uprawiane w mieszkaniach.

Najpopularniejsze rośliny mięsożerne

Dzbanecznik Nepenthes

Dzbanecznik to jedna z najciekawszych i najczęściej uprawianych roślin mięsożernych. Sporo gatunków to epifity lub pnącza. Jego charakterystycznej budowy liście podzielone są na kilka części spełniających odrębne funkcje – od fotosyntetycznej po chwytną. Z szerokiej blaszki wyrasta długi ogonek liściowy, zakończony rozdętym na kształt dzbanka tworem powstałym ze zwiniętej blaszki liściowej. Otwór dzbanka, wyposażony w wypukły, intensywnie zabarwiony wałek przywabiający owady, przykrywa na wpół uchylone wieczko. Znęcone w taką pułapkę owady ześlizgują się po wałkuwpadają do cieczy, w której topią się i są rozkładane.

Młode Dzbaneczniki Nepenthes (zdj.: Fotolia.com)

Ucieczkę uniemożliwiają im skierowane w dół włoski wewnątrz dzbanka. Te liście-pułapki są prawdziwą ozdobą rośliny. Mogą mieć różną wielkość i barwę – od zielonej po niemal czarną, często z ciekawym deseniem. Choć większość gatunków lepiej rozwija się w terrariach, są już odmiany przystosowane do uprawy w mieszkaniach.

Kapturnica Sarracenia

Kapturnica ma liście pułapkowe przekształcone w rozszerzające się ku górze rurki. Zakończone są one odcinkiem rozszerzonej blaszki, który intensywną barwą i słodkim zapachem zwabia owady, a niekiedy tworzy wieczko, chroniące liście pułapkowe przed zalaniem wodą deszczową. Brzegi otworu są śliskie, a rurki i wieczka pokryte skierowanymi do dołu włoskami, uniemożliwiającymi wydostanie się złapanego owada. Owady wpadają do wody wypełniającej liść, gdzie toną i są trawione.

Niewątpliwą ozdobą saracenii są również okazałe, dorastające do 8 cm średnicy kwiaty. Ich charakterystyczną cechą jest duże, deskowate znamię, pod którym ukryte są pręciki. Taka budowa kwiatów uniemożliwia zapylenie własnym pyłkiem. Poza tym, że wymagają okresu spoczynku, warunkowanego krótkim dniemniższą temperaturą, kapturnice nie sprawiają z reguły problemów w uprawie.

Rosiczka Drosera

Rodzaj rosiczka obejmuje około 100 gatunków rosnących niemal na całym świecie pod różnymi szerokościami geograficznymi. Trzy z nich występują w Europie Środkowej. Ich liście przybierają różne kształty – mogą być okrągłe, wydłużone lub rozwidlające się, zawsze jednak pokryte są czerwonymi gruczołkowatymi włoskami, zwieńczonymi kroplami lepkiego płynu. Od nich właśnie, lśniących w słońcu jak rosa, pochodzi polska nazwa rodzaju.

Gdy owad ląduje na liściu, zostaje unieruchomiony lepkim śluzem, a w chwilę potem oblepiony włoskami, po czym cały liść zwija się, zamykając go ostatecznie. Reakcja ta jest tym szybsza, im więcej białka zawiera w sobie ofiara. Większość rosiczek to rośliny bardzo łatwe w uprawie i dlatego odpowiednie dla początkujących. Uprawę rosiczek najlepiej zacząć od rosiczki przylądkowej D. capensis.

Rosiczka Drosera (zdj.: Fotolia.com)

Muchołówka Dionaea muscipula

Muchołówka to krewniaczka rosiczki z Ameryki Płn., która wykształciła niepowtarzalny mechanizm chwytania owadów. Końcówki jej liści przekształcone są w dwuklapową pułapkę, która zatrzaskuje się gwałtownie, gdy owad usiądzie na liściu. Sygnałem do tego jest podrażnienie przez ofiarę jednego z trzech włosków czuciowych osadzonych we wnętrzu pułapki. Cała akcja trwa nie dłużej niż 0,2 sekundy. Chociaż pułapki mogą zamykać się i otwierać wielokrotnie, ruch ten męczy rośliny, dlatego lepiej nie nadużywać muchołówek do zabawy. Muchołówka lubi silnie nasłonecznione miejsca, wtedy też wnętrza pułapek wybarwiają się purpurowo.

Tłustosz Pinguicula

Gatunki tłustosza rosną dziko w Ameryce Płn i w Europie. Ich cechą są zebrane w rozetę okrągławe liście. Mają charakterystyczną kremowozieloną barwę. Na ich powierzchni wyrastają gęsto krótkie włoski wydzielające lepki śluz. Skrzące się od nich liście przywabiają owady, po czym wydzielany śluz z enzymami trawiennymi zalewa je całkowicie i trawi. Zawsze zielone gatunki tłustoszy są niewielkimi i wdzięcznymi w uprawie roślinami. Za właściwą pielęgnację rewanżują się fioletowymi kwiatami. Za najłatwiejszego w uprawie uważa się tłustosza meksykańskiego Pinguicula moranensis.

Jeżeli odniesiemy już pewne sukcesy w uprawie roślin owadożernych, warto spróbować je samodzielnie rozmnożyć, np. dzieląc dobrze rozrośnięte osobniki. Niektóre, np. rosiczki, można rozmnożyć z nasion zebranych po przekwitnięciu kwiatów, jednak jedną z najciekawszą właściwości jest zdolność rosiczek i tłustoszy do rozmnażania z sadzonek liściowych. Umieszczone w podłożu pojedyncze liście ukorzeniają się po kilku miesiącach. W przypadku tłustosza na sadzonki lepiej jest pobierać liście zimowe, które nie wytwarzają lepkiego śluzu.

Tłustosz Pinguicula (zdj.: Fotolia.com)

Uprawa roślin mięsożernych

Aby z powodzeniem uprawiać rośliny mięsożerne, konieczne jest zapoznanie się z ich biologią, dzięki czemu będziemy w stanie sprostać ich bardzo specyficznym wymaganiom. Żadne bowiem ogólne doświadczenie w uprawie roślin ani pasja nie zastąpią braku wiedzy na ich temat. Choć wymagania poszczególnych rodzajówgatunków różnią się nieco, w ich uprawie należy przestrzegać kilku ogólnych zasad:

1. Większość roślin mięsożernych świetnie radzi sobie w miejscach dobrze oświetlonych, a nawet w pełnym słońcu.

2. Wymagają stale wilgotnego podłoża i wysokiej wilgotności powietrza, dlatego doniczki ustawia się w kuwetach lub misach z wodą.

3. Podłoże musi być kwaśneubogieskładniki pokarmowe. Najlepszy jest kwaśny torf z dodatkiem grubego piasku lub perlitu. Ponieważ rośliny te nie potrafią pobierać składników pokarmowych z podłoża, nie należy ich zasilać nawozami – można je dokarmiać owadami lub pająkami, ale równie dobrze obchodzą się bez nich. Nie wolno także podlewać roślin twardą, bogatą w wapń i inne składniki wodą.

4. Temperatura uprawy zależy od gatunkuodmiany rośliny. Są wśród nich rośliny z gorących stref klimatycznych, które dobrze rozwijają się tylko w ogrzewanych terrariach, ale są także gatunki, które z powodzeniem można uprawiać w mieszkaniach bez specjalnych urządzeń.