Autorem tekstu oraz zdjęć jest mgr inż. Leszek Kośny

Mimo że dobrze znamy roślinę, na której zauważyliśmy ten dziwny twór, znalezisko zasadniczo odbiega swym wyglądem od cech charakterystycznych dla danego gatunku. Autorami tych zagadek, jak się okazuje, mogą być różne czynniki. Zdolności do zniekształcania roślin mają wirusy, bakterie, grzyby, a także organizmy zwierzęce. Ale właśnie umiejętności tych ostatnich stanowią istotę dzisiejszego zagadkowo brzmiącego tematu.

Owoc? Szyszka? A może... galas?

Wiele najczęściej spotykanych i bardzo charakterystycznych wyrośli jest efektem działalności przedstawicieli różnych rzędów owadów i pajęczaków. Powstałe przy ich udziale wyrośla, zwane także galasami, mają rozmaite kształty i budowę. Są jedno- lub wielokomorowe, okrągłe, płaskie, wielościenne, nieregularne, zaopatrzone w wyrostki, nagie lub owłosione oraz rozmaicie ubarwione. Wśród tej całej różnorodności wiele z nich dobrze imituje prawdziwe organy roślin, ale jest to tylko podobieństwo powierzchowne.

 

(zdj.: Leszek Kośny)

Czym więc tak naprawdę jest galas?

Dla rośliny najczęściej jest tylko źródłem dodatkowego wydatkowania energii, uszkodzeniem, które ogranicza aparat asymilacyjny lub nadwątla wytrzymałość mechaniczną, niszczy kwiat lub owoc. Inaczej przedstawia się sytuacja dla winowajcy. Organizm zwierzęcy ewidentnie korzysta z wyrośla, które roślina stworzyła dla niego ze swych tkanek.

Mieszkańcy galasów

Galasy powstają z tkanki roślinnej jako jej reakcja na lokalne bodźce, jakimi są wydzieliny intruza. Bodźcem stymulującym do powstania wyrośli może być wydzielina gruczołów ślinowych, przedostająca się do tkanek podczas pobierania przez szkodnika pokarmu (cecha charakterystyczna dla mszyc). Inną przyczyną powstawania galasów jest wprowadzanie substancji stymulujących podczas składania jaj. Wokół rozwijającej się larwy lub larw, jeżeli w jedno miejsce zostało złożonych kilka jaj, powstają wyrośla, służące larwom jako źródło pokarmu, ponieważ są bogate w cukry i związki azotowe.

Grube ścianki galasu pełnią także funkcję ochronną dla rozwijającej się wewnątrz larwy. Przerost tkanek może dotyczyć różnych części rośliny: pączków kwiatowych, młodych owoców, korzeni, a także (co zdarza się najczęściej) liści. Do owadów galaso-twórczych należą głównie liczni przedstawiciele mszyc, błonkówek, muchówek i chrząszczy. Wśród pajęczaków najbardziej rozpowszechnione są wyrośla powodowane przez mikroskopijne szpeciele.

Galasy często mają fantazyjne kształty i piękne barwy. Są też na tyle charakterystyczne, że pozwalają w większości przypadków na oznaczenie gatunku organizmu, który spowodował ich wytworzenie. Jest to możliwe także dzięki stałym powiązaniom konkretnych gatunków z żywicielem – rośliną.

(zdj.: Leszek Kośny)

Co i jak z galasu wyjdzie?

W przyrodzie często układ zależności jest jednak bardzo skomplikowany. Jest wiele sytuacji, kiedy bezpieczne schronienie, jakim są wyrośla, staje się prawdziwą pułapką. Roślina, tworząc galas wokół szkodnika, odizolowuje go i ogranicza jego żerowanie do niezmiennego miejsca. Razem z fragmentem rośliny obumiera żyjąca wewnątrz larwa, która nie może tak po prostu przenieść się na sąsiedni liść czy pęd.

Innym zagrożeniem są . Wiele pasożytniczych błonkówek potrafi złożyć swoje jaja do wnętrza galasu, gdzie żeruje jego „prawowity właściciel”. Wtedy to drapieżna larwa zniszczy go i w przyszłości z wyrośla wyjdzie dorosły osobnik napastnika.

Galasy starzeją się i dojrzewają, a wraz z nimi ich mieszkańcy. Nadchodzi chwila, gdy jako postaci dojrzałe muszą opuścić schronienie, aby mogło dojść do kopulacji i rozprzestrzenienia gatunku. Jeżeli wszystko przebiegnie pomyślnie, a rozwój wewnątrz dobiegnie końca, potrzebna jest droga ewakuacji. Niektóre galasy otwierają się, dając możliwość już w pełni rozwiniętym lokatorom opuszczenia dotychczasowego miejsca życia. Z innych mieszkańcy wydostają się wygryzionym przez siebie w tkance otworem.