Paprocie są roślinami bardzo starymi ewolucyjnie. Na Ziemi pojawiły się przed setkami milionów lat i przez długi okres zdominowały szatę roślinną naszej planety. W czasach prehistorycznych istniało około miliona gatunków paproci, wśród których wiele osiągało spektakularne rozmiary. Najpotężniejsze z nich dorastały do 30 m.

Współczesnymi śladami obecności paproci są pokłady węgla kamiennego, wytworzonego w okresie permu i karbonu. Obecnie na świecie istnieje zaledwie ok. 10 tys. gatunków, z czego
w Polsce naturalnie występuje 50, łącznie z paprociami wodnymi, a niemal połowa z nich objęta jest ochroną. Obecnie paprocie są ponownie odkrywane i wprowadzane do ogrodów, co wpisuje się w aktualny trend i modę na byliny. Z pewnością pojawianie się na rynku nowych ciekawych odmian sprzyja ich popularyzacji, zwłaszcza że nie są to rośliny trudne w uprawie.

Paprocie dobrze rosną na glebach wilgotnych, z dużą zawartością materii organicznej, na stanowiskach cienistych lub półcienistych. Doskonale czują się sadzone od północnej strony budynków, murowanych ogrodzeń, a także pod koronami drzew i wysokich krzewów, nad brzegami strumieni i oczek wodnych. Oczywiście, i od tej reguły są wyjątki, bo np. pióropusznik strusi Matteucia strupthiopteris całkiem dobrze znosi bezpośrednie nasłonecznienie, a nawet okresowy niedobór wody. Dlatego paproć ta jest powszechnie stosowana zarówno w ogrodach przydomowych, jak i zieleni miejskiej. Do tego świetnie nadaje się do uprawy w pojemnikach.

Przyglądając się bliżej paprociom, można zauważyć, że u większość z nich liście wyrastają z podziemnego kłącza. Liście te mogą być sezonowe lub zimozielone i pełnią podwójną funkcję: są odpowiedzialne za fotosyntezę (liście płonne) i za rozmnażanie (liście płodne). Oba rodzaje liści, w zależności od gatunku, mogą wyglądać identycznie (np. u języcznika) lub zupełnie różnie (u pióropusznika strusiego). U większości gatunków na spodniej stronie liści płodnych tworzą się zarodnie z zarodnikami. Paprocie rozsiewają się za pomocą zarodników, nie tworzą kwiatów ani nasion, dlatego nawet bardzo usilne poszukiwanie kwiatu paproci skazane jest na niepowodzenie.

 

Najpopularniejsze paprocie ogrodowe

Ciekawą paprocią tworzącą zimozielone szablaste liście w formie rozety jest języcznik zwyczajny Asplenium scolopendrium. Blaszki liściowe zwężają się ku swoim wierzchołkom, na szczytach są zaostrzone, na brzegu lekko pofalowane, skórzaste, od góry błyszczące. Dodatkową ozdobą tej rośliny są zarodnie pojawiające się na spodniej stronie niektórych liści. Układają się one w poprzecznych rządkach po obu stronach nerwu głównego. U odmiany ‘Cristata’ blaszki liściowe w górnej części są rozgałęzione, pofalowane, a na brzegu nieregularnie powcinane i kryzowane.

Zupełnie inny typ liści tworzą paprocie należące do rodzaju nerecznica Dryopteris. U nerecznicy czerwonozarodnikowej Dryopteris erythrosora liście są ażurowe i wyrastają z grubego, pełzającego po ziemi kłącza. Blaszki liściowe są symetryczne, płaskie, w zarysie trójkątne. Tworzące się na spodniej stronie liści zarodnie są okryte nerkowatą zawijką, której kształt został uwzględniony w nazwie rodzajowej nerecznicy. Młode liście przyjmują atrakcyjne miedziane zabarwienie, starsze są ciemnozielone, skórzaste i błyszczące.

 

 

Nerecznica mocna Dryopteris affinis to gatunek często spotykany w całej Polsce, tworzący lejkowate rozety wzniesionych do góry liści. Jej odmiana ‘Cristata’ ma liście pierzaste, dodatkowo dzielące się jeszcze dwu- a nawet trzykrotnie, w efekcie czego blaszki liściowe uzyskują „koronkowe wykończenie”. Jeszcze delikatniejsze, pierzaste, ażurowe liście o silnie powcinanych blaszkach ma nerecznica samcza Dryopterisf ilixmas ‘Linearis’. Ta piękna roślina najlepiej udaje się w cieniu na wilgotnej glebie próchnicznej.

Nerecznica Wallicha Dryopteris Wallichiana przypomina pióropusznik strusi, jednak jej liście są bardziej sztywne, nieco mniejsze, a same blaszki ciemniejsze, choć w bardzo żywym odcieniu zieleni. Podczas łagodnych zim część liści może pozostać zielona.

Wartym uwagi jest też paprotnik szczecinkozębny Polystichum setiferum, krajowy gatunek paproci o grubym drewniejącym kłączu. Ta niewielka niska paproć oraz jej liczne odmiany, m.in. ‘Grandiceps’, świetnie nadają się do ogrodów skalnych.

 

Liście w kształcie pastorału

Długosz królewski Osmunda regalis to jedna z najpiękniejszych i najwyższych krajowych paproci, bardzo rzadko spotykana w naturze na terenie kraju, zwykle na torfowiskach i w podmokłych lasach, objęta ścisłą ochroną gatunkową. Roślina ta tworzy podziemne pionowe kłącze, z którego wyrastają imponującej wysokości, stojące na ogonkach, jasnozielone liście o długości do 2 m. Młode liście są brązowo omszone i zwinięte w kształcie pastorału. Rozwijają się w maju. Długosz królewski to cenna roślina do ogrodów naturalistycznych i nad brzegi zbiorników wodnych.

 

Paprocie idealne na okrywy

Do zadarniania i okrywania miejsc cienistych i wilgotnych wykorzystajmy pochodzącą z Azji onokleę wrażliwą Onoclea sensibilis, która rozrasta się szeroko za pomocą podziemnych kłączy. Roślina ta tworzy dekoracyjne, głęboko powcinane, delikatne, niebieskawozielone liście płonne o głęboko powcinanych blaszkach.

Sadzona w miejscach stale wilgotnych, znosi pełne nasłonecznienie. Bardzo ciekawym krajowym gatunkiem jest również podrzeń żebrowiec Blechnum spicant. Jest to zimozielona paproć o pojedynczo pierzastych, wyprostowanych i sztywnych liściach płonnych przypominających rybi szkielet lub dwustronny grzebień.

 

Piękno paproci

1. Niekropień stopowaty Adiantum pedatum lubi gleby żyzne, lekko kwaśne, przepuszczalne.

2. Języcznik zwyczajny Asplenium scolopendrium ‘Cristata’ może  być uprawiany w słonecznych, półcienistych i cienistych miejscach.

3. Podrzeń żebrowiec Blechnum spicant preferuje jałowe, wilgotne i kwaśne podłoże.

4. Nerecznica mocna Dryopteris affinis ‘Cristata’ wymaga stanowisk cienistych i półcienistych.