Kosaćce zawdzięczają swoją łacińską nazwę Iris, uskrzydlonej greckiej posłance bogów, która potrafiła rozpinać na niebie siedmiobarwny łuk, czyli tęczę. Bogini podobno urodziła się na Krecie, gdzie na murach pałacu Knossos znaleziono jeden z pierwszych fresków datowany na 2100 rok p.n.e., przedstawiający kwiat kosaćca.

Irysy od wieków były obecne nie tylko w ogrodach, ale także w kulturze i sztuce. W średniowieczu motyw tego kwiatu pojawia się w heraldyce, w Persji i Japonii wykorzystywano go natomiast jako element dekoracyjny na płytkach, naczyniach ceramicznych czy haftach. Również w Europie kosaćce uwiecznili w swoich dziełach Leonardo da Vinci czy impresjoniści. Dzikie irysy rosną w paśmie od Hiszpanii poprzez południową i południowo-wschodnią Europę, kraje Bliskiego Wschodu i Środkową Azję w kierunku Japonii. Odkryto około 270 gatunków tego rodzaju.

Irysy bródkowe Iris x barbata, należące do grupy kosaćców kłączowych, to wynik pracy hodowlanej (zapoczątkowanej jeszcze pod koniec XIX wieku), polegającej na krzyżowaniu wielu gatunków europejskich, małoazjatyckich oraz ich mieszańców naturalnych. Charakterystyczną cechą tej grupy kosaćców jest mniej lub bardziej rozwinięta „bródka” – pasemko żółtych, pomarańczowych lub białych włosków u nasady dolnych płatków. Jeszcze niedawno były to tylko wysokie odmiany osiągające od 60 do 120 cm wysokości, obecnie dołączyły do nich także miniaturki (20-30 cm).

Kosaćce należą do najwartościowszych ogrodowych bylin. Poza spektakularnym kwitnieniem w kolorach tęczy, którego okres, przy właściwym doborze odmian, może trwać od połowy maja do końca czerwca (około 6 tygodni), charakteryzują się stałą dekoracyjnością liści. Są łatwe w uprawie i szybko się rozmnażają.

Miejsce pod irysy dobrze jest przygotować na kilka tygodni przed sadzeniem. Stanowisko należy starannie odchwaścić i zaopatrzyć w przekompostowany obornik (przynajmniej roczny) w połączeniu z nawozami mineralnymi fosforowo-potasowymi. Kosaćce wymagają gleby o pH 5-7, średnio zasobnej w składniki pokarmowe, przepuszczalnej, niezbyt lekkiej i niewysuszonej przez korzenie drzew. Nie tolerują miejsc nadmiernie wilgotnych. Najlepiej czują się na stanowisku słonecznym do półcienistego.

Pielęgnacja kosaćców sprowadza się do odchwaszczania, podlewania podczas suszy, usuwania przekwitających kwiatów i zwiędłych lub porażonych liści. Późną jesienią trzeba uprzątnąć wszystkie martwe lub chore liście, a pozostałe przyciąć do 1/3 ich wysokości (dotyczy to tych roślin, które rosną 2 lata i więcej w jednym miejscu).

 

Od malucha do olbrzyma

Kosaćce bródkowe dzielimy na trzy grupy różniące się między sobą osiąganą wysokością. Co ciekawe, im mniejszy irys, tym szybciej rozpoczyna kwitnienie. Niskie kosaćce bródkowe Iris barbata nana osiągają wysokość od 20 cm (kwitnienie w marcu) do 40 cm (kwitnienie w maju/czerwcu).

Idealnie nadają się do uprawy w pojemniku i do ogrodów skalnych. Średnie kosaćce bródkowe Iris barbata media dorastają od 70 cm i ukazują swe kwiaty od kwietnia. Wysokie kosaćce bródkowe Iris barbata eliator osiągają wysokość od 80 do 120 cm. Wśród nich znajdziemy i takie okazy, które zakwitają ponownie jesienią. Wysokie irysy sadzimy albo solo, albo z tyłu rabaty.

 

Rozmnażanie kosaćców

1. Najlepszymi terminami dzielenia kęp kosaćców i przesadzania roślin są późne lato i wczesna jesień – około 4-6 tygodni po kwitnieniu. Kosaćce należy przesadzać co 3-4 lata, wtedy gdy zaczynają słabiej rosnąć i kwitnąć.

2. Podczas przesadzania kłącza dzieli się na fragmenty z 2-3 oczkami, usuwając najstarszą, półmartwą część.

3. Do dalszej uprawy przeznacza się części jędrne i zdrowe. Rany po cięciu dobrze jest zabezpieczyć węglem drzewnym lub innym środkiem przeciwgrzybowym przeznaczonym do zaprawiania.

4. Kłącza irysów sadzi się płytko – układa się je na szczycie kopczyka w taki sposób, aby były na równi z powierzchnią ziemi, a ich korzenie powinny być rozłożone na bokach kopczyka 2-3 cm pod ziemią. Odległość sadzenia dla odmian wysokich wynosi 50 cm, a dla niskich 25 cm. Pamiętajmy o tym, że po posadzeniu trzeba rośliny dobrze podlać.

 

Najpiękniejsze odmiany kosaćca

Oprócz popularnych kosaćców bródkowych, w handlu i hodowli spotkamy wiele innych interesujących przedstawicieli rodzaju.

1. Kosaciec fałszywy Iris spuria odmiany ‘Sunny Day’ kwitnie od początku czerwca, dorasta do 100 cm. Lubi słoneczne stanowiska.

2. Kosaciec blady Iris pallida odmiany ‘Aurea Variegata’ kwitnie w maju/czerwcu, dorasta do 60 cm. Po kwitnieniu zdobi ogród pięknymi liśćmi. 

3. Kosaciec syberyjski Iris sibirica odmiany ‘Coronation Anthem’ kwitnie w maju/czerwcu, dorasta do 80 cm. Preferuje nieco wilgotne miejsca pod uprawę.

4. Kosaciec holenderski Iris sambucina kwitnie pod koniec czerwca, dorasta do 60 cm. Pachnie jak czarny bez.