Barwniki antocyjanowe występują w dużych ilościach w kwiatach i owocach, nadając im zróżnicowaną kolorystykę – od czerwieni, poprzez purpurę i błękit aż do fioletu. Antocyjany, poza tym, że nadają barwę organom roślin, chronią je przed promieniowaniem UV, a niektóre z nich przed larwami owadów. Najważniejszą jednak cechą tych barwników jest wysoka aktywność przeciwutleniająca, czyli, krótko mówiąc, lecznicza.  

W ziołolecznictwie jako surowce antocyjanowe stosuje się „najbogatsze" czarne owoce – jagód, aronii, bzu, tarniny, czarnej porzeczki, ciemnych winogron oraz kwiaty chabra bławatka. Ale antocyjany znajdują się również w jeżynach, wiśniach, żurawinach, oberżynie, czerwonej kapuście i czerwonej cebuli.

Porzeczka czarna Ribes nigrum (zdj.: Fotolia.com)

Aronia - przykład zdrowia

Rekordzistą wśród owoców zawierających antocyjany jest aronia czarnoowocowa Aronia melanocarpa. Ten ciekawy krzew pochodzi z Ameryki Płn., gdzie Indianie mówili o jego owocach, że to „najsilniejsza i najcenniejsza z jagód, daje siłę niedźwiedzia i długość życia sekwoi”. Indianie wyciskali sok z owoców (podobnie jak my dzisiaj, gdyż surowe są zbyt cierpkie) i mieszali z ziołami, zwiększając ich moc działania. 

Aronia czarnoowocowa do Europy Zachodniej trafiła dopiero po II wojnie światowej jako roślina ozdobna. Walory dekoracyjne krzewów aronii są rzeczywiście duże. Dorasta do 3 m i ma ładny kształtny pokrój. Wiosną (w końcu maja) zakwita białymi kwiatami zebranymi w baldachogrona, a pod koniec lata liście zaczynają się przebarwiać na kolor złocisty i pomarańczowy.

Na krzewach są już wówczas dojrzałe owoce, można je zbierać od sierpnia, ale warto poczekać – późniejsze owoce są słodsze, mniej cierpkie i zawierają więcej związków. Można je zbierać nawet po przymrozkach. Aronia zaczyna owocować w 2-3 roku po posadzeniu. Najwięcej owoców zawiązywane jest na pędach 3-6 letnich, dlatego starsze niż 6 lat należy usunąć. 

Z aronii najczęściej sporządza się soki, syropy, przeciery i galaretki. Doskonale stabilizują ciśnienie (szczególnie nadciśnienie) krwi, są pomocne w miażdżycy naczyń i cukrzycy. Uzupełniają braki witamin – zawierają witaminy P, C, PP, B6, E, prowitaminę A oraz żelazo, wapń, miedź, garbniki, kwasy organiczne, barwniki antocyjanowe i niewiele cukrów.

Smaczne i zdrowe

Borówka czernica Vaccinium myrtillus, popularnie nazywana czarną jagodą lub po prostu jagodą, jest krzewinką wysokości 15-30 cm, żyjącą do 30 lat. O właściwościach leczniczych jagód decyduje zespół związków czynnych, głównie garbniki i antocyjany. Zawierają też kwasy organiczne, cukry, witaminy C, B prowitaminę A, żelazo, magnez. Owoce borówki czernicy poprawiają przepływ krwi w naczyniach żylnych. Są często stosowane w chorobach oczu i osłabieniu wzroku. Ze względu na obecność garbników podawane są w ostrych biegunkach, szczególnie u dzieci, oraz w stanach zapalnych jamy ustnej. Mogą być lekiem pomocniczym w cukrzycy.

Porzeczka czarna Ribes nigrum bogata jest w mnóstwo cennych związków: zawiera witaminę C, P, E, B, PP, K, D, ponadto antocyjany, karotenoidy, mikroelementy, kwasy organiczne, cukry. Krzewy porzeczki najlepiej rosną na glebach gliniasto-piaszczystych o odczynie lekko kwaśnym pH 5,5-6,5. Owoce są naturalnym koncentratem witaminowym. Podnoszą odporność na infekcje i zakażenia, odtruwają organizm (również z toksyn bakteryjnych). Wzmacniają organizm po przebytych chorobach, pobudzają apetyt.

 

 

Surowcem farmaceutycznym są owoce, liście zbierane w okresie kwitnienia i na początku owocowania krzewów oraz olej z nasion. Liście stosuje się pomocniczo (prawie zawsze z innymi ziołami) jako środek moczopędny, zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych, przy anginie.

Winogrona pełne witamin 

Winorośl właściwa Vitis vinifera uchodzi, wraz ze zbożami, za jedną z najstarszych roślin uprawnych. Do dobrego wzrostu wymaga gleb żyznych, przepuszczalnych, zasobnych w wapń i ciepłego klimatu. W stanie naturalnym pnącze jest długowieczne – żyje do 100 lat, a jego pędy osiągają długość 40 m. Jednak w uprawie, aby uzyskać wysoki plon, pędy winorośli należy przycinać co roku, gdyż owoce zawiązywane są na nowych jednorocznych przyrostach.

Wykonuje się cięcie tzw. zimowe – w lutym lub na początku marca (później winorośl „płacze” i następuje obfity wyciek soków) oraz cięcie wczesnoletnie, gdy na pędach widoczne są zawiązki kwiatów lub w czasie kwitnienia. Cięcia późnojesiennego, popularnego w strefie ciepłej, w Polsce nie poleca się ze względów klimatycznych.

Owoce, nazywane winogronami, dojrzewają od sierpnia do września, są zielone, żółte, czerwone i „czarne” – im ciemniejsze, tym zawierają większą ilość barwników antocyjanowych, poza tym ok. 15% cukrów, witaminy A, B, C, P, kwasy organiczne, garbniki i liczne sole mineralne. Związki przeciwutleniające występują również w nasionach bogatych w olej z nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (doskonały do sałatek).

Dzięki takiej zawartości chemicznej i swoistemu ich współdziałaniu winogrona działają przeciwmiażdżycowo i ochronnie na ściany naczyń krwionośnych, stabilizują ciśnienie krwi. Świeże owoce działają również moczopędnie. W ziołolecznictwie surowcem są też liście winorośli.