Autorem tekstu jest Dr Przemysław Bąbelewski

Brzozy to bez wątpienia jedne z najładniejszych rodzajów drzew i krzewów występujących w strefie umiarkowanej i arktycznej półkuli północnej. Rodzaj ten obejmuje około 40 gatunków. W Polsce naturalnie rośnie pięć. Brzoza brodawkowata i brzoza omszona tworzą drzewa o malowniczych pniach i konarach. Ich ozdobą jest przede wszystkim kora, która u młodych drzew jest ciemna, następnie bielejąca.

Pozostałe gatunki to małe drzewa, jak brzoza ojcowska, lub krzewy rosnące przeważnie w wysokich górach lub na torfowiskach w strefie arktycznej. W Polskiej florze w lasach, zaroślach i torfowiskach spotykamy brzozę brodawkowatą, omszoną, niską, karłowatą i ojcowską.

  

Warunki sprzyjające brzozom

Brzozy lubią stanowiska słoneczne. Dobrze rosną na wszystkich glebach, ale najlepiej na ubogich. Niektóre, jak brzoza brodawkowata, są odporne na suszę. Inne, jak brzoza omszona, lubią gleby żyzne, wilgotne i świeże. Charakteryzują się szybkim wzrostem. W ogrodach mają zastosowanie do nasadzeń tak pojedynczych, jak i w grupach w połączeniu ze świerkami i sosnami.

(zdj.: Fotolia.com)

Doskonale nadają się do sadzenia w krajobrazie otwartym, miastach silnie zurbanizowanych oraz rejonach przemysłowych. Dobrze znoszą zanieczyszczenia atmosfery i gleby. Drzewa brzozy są bardzo wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne kory, dlatego nie powinny być sadzone bezpośrednio przy jezdniach i ulicach.

W Polsce najczęściej spotykaną brzozą jest brzoza brodawkowata Betula pendula. Rośnie na glebach suchych i jałowych razem z sosną pospolitą, wrzosem w borach sosnowych i borach mieszanych. Brzoza ta dorasta do 30 m. Wytwarza długie, przewieszające się gałęzie i konary, które są bardzo charakterystyczne dla jej sylwetki. Ma smukły prosty pień, a drzewa często są wielopniowe.

Szybko rośnie, ostateczny wzrost osiąga w wieku 50 lat, a żyje około 90-120 lat. Korę ma śnieżnobiałą i lśniącą, łuszczącą się okrężnie z poprzecznymi czarnymi paskami. U nasady starszych drzew kora przybiera barwę prawie czarną i jest głęboko spękana. Brzoza ta na wiosnę bardzo wcześnie rozwija liście. Jest gatunkiem wybitnie pionierskim, może być sadzona na najbardziej suchych, jałowych i piaszczystych glebach.

Wykorzystywana jest do rekultywacji terenów zniszczonych przez kopalnie odkrywkowe i przemysł. Doskonale obsiewa się na nieużytkach, gruzowiskach, a nawet dachach i rynnach. System korzeniowy wytwarza bardzo silny i gęsty, ale płytki. To sprawia, że drzewo bardzo szybko wyjaławia glebę i uniemożliwia wzrost innym roślinom w bliskim sąsiedztwie. Sok z brzozy zawiera fruktozę, sole mineralne i mikroelementy. Wykorzystywany jest do wyrobu piwa, syropów, wody do włosów.

 

Drzewa i krzewy o niebywałych, jesiennych barwach

 

Wyjątkowe odmiany ogrodnicze

W uprawie mają zastosowanie liczne odmiany ogrodnicze: ‘Youngii’ o parasolowatej koronie, którą tworzą wygięte ku dołowi zwisające gałęzie, ‘Crispa’ o mocno postrzępionych liściach, ‘Fastigiata’ o konarach i gałęziach wyprostowanych, przypominających kolumnę, ‘Dalecarlica’ mająca głęboko powcinane liście osadzone na długich, cienkich, zwisających gałęziach, ‘Golden Cloud’ o złotożółtych błyszczących liściach, ‘Gracilis’ o zwieszających gałęziach i postrzępionych liściach, ‘Obelisk’ tworząca drzewa o bardzo wąskim kolumnowym pokroju, ‘Purpurea’ tworząca ciemnopurpurowe liście, ‘Schneverdingen Goldbirke’ o złotożółtych matowych liściach. 

Drugim popularnym gatunkiem jest brzoza omszona Betula pubescens, tworząca gęstą koronę z konarami i gałęziami wzniesionymi. Dorasta do 30 m. Kora dłużej utrzymuje białą barwę, a u drzew w starszym wieku jest szarobiała. Naturalnie można ją spotkać na glebach podmokłych, bagiennych i torfiastych, toleruje dłuższe zalewanie. W ogrodzie powinna być posadzona na glebach świeżych, próchnicznych, o wysokim poziomie wód gruntowych, nawet mokrych i podmokłych.

W szkółkach dostępne są odmiany ogrodnicze: ‘Aurea’ o matowych żółtych liściach, ‘Rubra’ o okrągłych liściach, silnie wybarwionych na czerwonopurpurowo i ‘Yellow Wings’ o cytrynowożółtych liściach. 

 

 

Spacerując po Ojcowskim Parku Narodowym w części Doliny Prądnika oraz w  Dolinie Bolechowickiej, możemy spotkać brzozę ojcowską Betula oycoviensis, wyglądem przypominającą brzozę brodawkowatą, ale o krzaczastym pokroju. Podlega ona całkowitej prawnej ochronie. W ogrodach uprawiana jest rzadko.

Brzoza karłowata Betula nana L. to niski krzew o bardzo różnej wysokości, dorastający od 20 do 70 cm. Jego pędy pokładają się, a z czasem ukorzeniają. Jest to najniższa ze wszystkich brzóz występujących naturalnie w Polsce. Gałęzie tego krzewu pokładają się, a końce wznoszą się łukowato. Liście jesienią wybarwiają się na pomarańczowo lub czerwono. Kwiaty brzozy, popularnie nazywane kotkami, dojrzewają już w kwietniu.   

W ogrodach brzoza karłowata i niska ładnie prezentują się posadzone w miejscach wilgotnych razem z turzycami i kniecią błotną. Mogą również rosnąć  na rabatach naturalistycznych razem z wrzosami oraz w ogrodach skalnych. Jesienią ładnie wybarwiają się na czerwono i żółto, wówczas krzewy są bardzo ozdobne. Prowadzone w formie piennej, którą otrzymuje się w wyniku szczepienia, tworzą malownicze niskie drzewka, nadające się do sadzenia w pojemnikach. Dobrze rosną na glebach wilgotnych, kwaśnych, na stanowisku słonecznym lub półcienistym.

Brzoza niska, czyli...

...Betula humilis naturalnie rośnie na obszarze Polski i całej środkowej Europy, we wschodniej Syberii, aż po północną Mongolię oraz na oderwanych stanowiskach przedgórza Alp i Karpat.

Właśnie w Polsce przebiega południowa granica jej zasięgu. Można ją spotkać na niskich torfowiskach, podmokłych łąkach i w zaroślach wierzb na Pomorzu, Polesiu i Lubelszczyźnie. Przez ekologów określana jest mianem reliktu glacjalnego i jest pod ścisłą ochroną gatunkową. Tworzy gęste krzewy dorastające do 2-3 m. Kora na pędach jest czerwonobrunatna, a młode pędy pokryte są włoskami z wyraźnymi żółtymi gruczołkami.