Autorem tekstu jest dr inż. Szczepan Marczyński

Cytryniec chiński Schisandra chinensis swą popularność zawdzięcza właściwościom leczniczym owoców, liści i kory, walorom dekoracyjnym, łatwości uprawy i wysokiej mrozoodporności.

Cytryniec jest pnączem o zdrewniałych, wijących się pędach. Znanych jest ponad 20 gatunków, ale w Polsce spotykane są tylko dwa: cytryniec chiński i cytryniec czerwonokwiatowy. Najczęściej uprawiany jest cytryniec chiński, wartościowe pnącze pochodzące z Chin, Korei i Syberii, mające zastosowanie jako roślina ozdobna, lecznicza i konsumpcyjna.

Jego ozdobą są eliptyczne lub owalne ciemnozielone liście, osadzone na czerwonych ogonkach, pokrywające brązowe pędy, dorastające do 3-10 metrów (1 metr rocznego przyrostu). Jesienią ciekawie wyglądają jaskrawoczerwone jagodowate owoce zebrane w zwisające kłosy.

 

Owoce cytryńca zawierają witaminę E, schisandrynę i liczne mikroelementy (zdj.: Fotolia.com)

Owoce najczęściej nie zdobią długo krzewów, bo po całkowitym dojrzeniu zbiera się je do celów leczniczych lub spożywczych. Zawierają witaminę E, schizandrynę (substancję tonizującą i wzmacniającą organizm), łatwo przyswajalne mikroelementy: żelazo, miedź, mangan, nikiel, molibden, tytan i cynk, spore ilości magnezu, potasu i fosforu. Owoce można spożywać na surowo lub po przetworzeniu, w postaci suszu, soków, wyciągów, naparów, nalewek.

Schizandrynę i inne substancje o działaniu leczniczym zawierają również liście, nasiona i kora. Z suszonych liści można zaparzać „herbatę”, smakiem przypominającą zieloną herbatę z cytryną, mającą działanie tonizujące układ nerwowy i oddechowy oraz wzmacniające. Podobne, a nawet silniejsze działanie ma „herbata” z suszonych owoców.

Preparaty z cytryńca stosuje się przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym, senności, wyczerpaniu, depresji, niedokrwistości, chorobach płuc, wątroby i przewodu pokarmowego, słabej ostrości wzroku. Zwiększają witalność, odporność na stres, a w niektórych krajach uznawane są za afrodyzjak. W Chinach cytryniec nazywany jest owocem o pięciu smakach, ponieważ okrywa owocu jest słodka, miąższ kwaśny, nasiona gorzkie i cierpkie, a wyciągi z nasion nabierają słonego smaku.

Idealne warunki do hodowli cytryńca

Cytryniec chiński jest rośliną rozdzielnopłciową, ale jednopienną, czyli na jednej roślinie znajdują się zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie. Kwiaty są drobne, białe, kremowe lub różowe, rozwijają się na przełomie maja i czerwca. Owoce dojrzewają od połowy sierpnia do połowy września.

Cytryniec chiński jest rośliną mrozoodporną, po zahartowaniu wytrzymującą mrozy nawet do -40ºC. Można uprawiać go przy ogrodzeniach, ścianach budynków, pergolach oraz specjalnych podporach w kształcie litery „T”, podobnie jak aktinidie. Wymaga gleb żyznych, wilgotnych, ale nie podmokłych. Najlepiej rośnie na słońcu. Można go sadzić przez cały sezon wegetacji. Do dołu 50x50x50 centymetrów, z drenażem na dnie, silnym zaprawieniem dna dołu, dobrze rozłożonym obornikiem, 5 centymetrów głębiej, niż rósł dotychczas.

  

Z jednej rośliny można uzyskać do 5 kilogramów owoców (zdj.: Fotolia.com)

Przez pierwsze 2-3 lata po posadzeniu najlepiej pozwolić mu rosnąć swobodnie, po czym należy wybrać najsilniejsze pędy i podwiązać je do podpór, aby rosły pionowo, do góry. Co roku, wczesną wiosną, przed rozpoczęciem wegetacji, krzewy przycina się, usuwając pędy słabe i chore, a zeszłoroczne pędy boczne skraca się nad 12-15 dobrze wykształconym pąkiem.

Trzeba pamiętać o regularnym i obfitym podlewaniu, bo cytryniec nie toleruje suszy. Od drugiego roku po posadzeniu rośliny należy nawozić. Prawidłowo prowadzone krzewy powinny zacząć owocowanie w 4-6 roku po posadzeniu. Z jednej rośliny można uzyskać do 5 kilogramów owoców.

Alternatywa? Cytryniec czerwonokwiatowy 

Bardzo interesująco wygląda jego bliski krewniak – cytryniec czerwonokwiatowy Schisandra rubriflora. Ma ciemnoczerwone, małe (ok. 2,5 centymetrów średnicy), ale zwracające uwagę kwiaty, rozwijające się w IV–V i zwisające pojedynczo na długich szypułkach z kątów liści. Kwiaty są najczęściej dwupienne. Owoce są ciemnoczerwone, wielkości grochu, zebrane w zwisających, wydłużonych kłosach. Liście owalne, zielone, długości ok. 6 centymetrów. Młode pędy są czerwone i wiją się wokół podpór. Dorasta do 3-4 metrów (1 metr rocznie).

Najlepiej rośnie na stanowiskach południowych lub zachodnich. Wymaga gleb żyznych, wilgotnych, ale nie podmokłych. W ostrzejsze zimy może przemarzać. Szczególnie przydatny do sadzenia w osłoniętych miejscach, przy ścianach domów i w pobliżu ścieżek. Powinien być oglądany w czasie kwitnienia z bliska, aby w pełni docenić urok jego małych kwiatów.