Róże to jedne z najchętniej sadzonych krzewów w ogrodach przydomowych i na działkach. Królową kwiatów cenimy przede wszystkim za to, że nawet na niewielkiej przestrzeni potrafi wyczarować romantyczną atmosferę, zachwycając nie tylko pięknem swych kwiatów, ale także i zapachem. Nie dziwi zatem fakt, że róża stała się jedną z pierwszych (jeśli nie pierwszą) roślin ozdobnych w Europie i Azji.

Róże pełniły i nadal pełnią trzy ważne funkcje: użytkową, ozdobną i kulturową. Kolebką ich uprawy jest Wschód – najprawdopodobniej Persja. Nie wiadomo jednak, ile odmian ogrodowych rosło setki i tysiące lat temu w Chinach. Rodzaj róża Rosa rośnie na półkuli północnej we wszystkich strefach klimatycznych, z wyjątkiem skrajnie gorących i zimnych. Wiele gatunków można uprawiać hobbystycznie, bo ich wymagania są nieduże.

Większość jest wystarczająco mrozoodporna – nie wymaga okrywania na zimę. Dobrze prezentują się w pobliżu różnych krzewów, wśród bylin i roślin sezonowych, niektóre nadają się na żywopłoty. Kwiaty wabią owady zapylające, owoce są jadalne, a kolczaste krzewy bywają schronieniem dla zwierząt. Wiele gatunków róż i ich specjalne odmiany to cenne rośliny owocowe, np. róża jabłkowata rosa villosa ‘Karpatia’ czy róża czerwonawa rosa rubrifolia ‘Nova’. Pierwsza tworzy wysokie krzewy obficie zawiązujące duże, ciemnoczerwone, miękkie owoce dojrzewające w VIII/IX; druga tworzy krzewy bardzo gęste, wysokie, kwitnie wcześnie, a jej owoce są czerwonobrązowe i twardsze.

 

Zdrowotne właściwości owoców róży

Owoce, w zależności od gatunku i odmiany, zawierają 200-9000 mg witaminy C na 100 g świeżej masy (ok. 840 mg ma róża pomarszczona rosa rugosa), czyli kilkakrotnie więcej niż cytryny (30-50 mg), truskawki (70-80 mg), czarne porzeczki (180 mg), czerwona papryka (140 mg). Owoce nadają się do wyrobu wyśmienitych konfitur, win, herbat, galaretek, ale można z nich także przyrządzić różane pesto, masło czy krem. Płatki kwiatów, po usunięciu białej gorzkiej końcówki, są doskonałe na konfitury, galaretki, napoje orzeźwiające i alkoholowe (kruszon), nadają się także do sporządzania ozdób cukierniczych (ozdobne róże na torcie).

Hodowla róż nabrała tempa w XVIII wieku, a do końca ubiegłego  stulecia pojawiło się kilkadziesiąt grup róż o różnym pochodzeniu: wielkokwiatowe, rabatowe, miniaturowe, okrywowe, pnące i parkowe. Obecnie większość nowych odmian to wspaniałe kreacje ozdobne przeznaczone do uprawy w ogrodach małych i dużych, w parkach, na terenach zieleni miejskiej. Największym marzeniem hodowców jest uzyskanie odmian o większej tolerancji na choroby.

 

 

Budowa kwiatów róży

Budowa kwiatów nowych okazów jest różnorodna, często podobna do ściśle wypełnionych płatkami starych róż. Skala barw u nowych odmian także zaskakuje. Wciąż jednak brakuje niebieskich odmian ogrodowych, choć inżynieria genetyczna już sobie poradziła z tym problemem u róż przeznaczonych na kwiat cięty. Na razie musimy zadowolić się kwiatami fioletowymi, np. rabatowo-parkowa ‘Rhapsody in Blue’ (1-1,5 m), wielkokwiatowa ‘Blue River’ (60 cm) czy ‘Perennial Blue’ (pnąca typu rambler, wys. ok. 3 m, o drobnych kwiatach).

Barwą intrygują także parkowa ‘Hanabi’ (półpełne kwiaty przypominające maki w białe i czerwone paski, ok. 1,5 m); pnąca ‘Elfe’ (seledynowocytrynowa, ok. 2 m); rabatowa ‘Acropolis’ (seledynoworóżowobrązowa, ok. 60 cm) i ‘Cinco de Mayo’ (czerwonordzawolawendowa). Kwiaty o zmiennych, wyrazistych barwach, np. żółto-różowe, mają okrywowo-miniaturowa ‘Happy Chappy’ (małe podwójne kwiaty, drobne listki, 30-50 cm) i okrywowo-rabatowa ‘Cubana’ (pełne, 40-60 cm).

 

Róże warte poznania

Wśród wartościowych, choć mniej znanych róż o atrakcyjnych pędach, ciekawym zabarwieniu liści, efektownych owocach oraz licznych i czasem pachnących kwiatach znajdują się następujące gatunki:

- Róża labradorska rosa blanda ma wiotkie pędy o delikatnych jasnozielonych liściach, które za pomocą kolców wspinają się po podporach na wysokość 2-3 m. Kwitnie w czerwcu, a średniej wielkości lilaróżowe kwiaty skupione są w dużych bukietach.

- Róża Heleny rosa helenae o drobnych żołtomorelowych kwiatach rośnie jako pnąca (ok. 2,5 m) lub parkowa. Jej odmiana ‘Semiplena’ ma kwiaty półpełne w mocniejszym odcieniu w dużych i gęstych kwiatostanach. Zawiązuje liczne, pomarańczowe, drobne owoce utrzymujące się zimą i ładnie wyglądające po zasuszeniu.

- Róża błotna rosa palustris lubi wilgotniejsze i lekko kwaśne gleby w pobliżu zbiorników wodnych. W maju-czerwcu pojawiają się bladoróżowe kwiaty o sercowatych płatkach, przyjemnie pachnące, a po nich czerwone kuliste owoce (średnicy 1 cm), dobre do bukietów. Starsze pędy są brązowowiśniowe, a liście o wąskich listkach soczyście zielone, od spodu szarawe, jesienią przebarwiają się na czerwono i żółto. Krzewy są wzniesione, dość gęste, wysokości ok. 1,5 m.

- Róża Roxburgha rosa roxburghii f. normalis zwana jest różą kasztanową, bo jej owoce przypominają kasztany – są duże, zielone i kolczaste. Płaskie kwiaty o bladoróżowej barwie płatków i dużych żółtych pręcikach osadzone są na szarobrunatnych pędach o łuszczącej się korze wśród liści o licznych wąskich i spiczastych listkach.

 

 

Płatki róż na wagę złota

Róże miały niegdyś istotne znaczenie jako produkt, z którego pozyskiwano olejek różany. Tysiące lat temu krzewy te sadzono na ogromnych powierzchniach. Aby uzyskać 1 kg olejku, potrzeba 3-12 tys. kg płatków różanych. Z jednego hektara można zebrać 2-6 tys. kg płatków.

Stąd tak wysoka cena olejku, przez tysiąclecia ważnego przedmiotu handlu pomiędzy Wschodem i Zachodem, na który pozwolić mogli sobie jedynie najbogatsi. Olejek różany można pozyskiwać z licznych odmian róż francuskich rosa gallica i damasceńskich, rosa ×damascena, a także białych, rosa × alba i stulistnych rosa × centifolia. Jedną z najsłynniejszych jest róża damasceńska ‘Kazanlik’ rosa × damascena varosa trigintipetala z bułgarskiej Doliny Róż, w pobliżu Kazanłyku, uprawiana prawdopodobnie od ok. XVI wieku. Wcześniej znano różę francuską ‘Officinalis’ rosa gallica, zwaną różą aptekarską. 

Z jej płatków produkowano olejek różany, owoce były jadalne, a pędy i liście są cennym surowcem leczniczym. Uprawiane w ogrodzie mocno pachną, są mało wymagające. Róże parkowe sprawdzają się w zestawieniach z innymi gatunkami, zwłaszcza z bylinami.