Słonecznik bulwiasty, nazywany też topinamburem, to roślina, która z powodzeniem może pełnić funkcję ozdobną, jednak warte uwagi jest przede wszystkim jej zastosowanie kulinarne. Ma nie tylko ciekawy smak, ale też jest bardzo zdrowy. Jak wygląda topinambur, czy jego uprawa jest trudna i jakie zastosowania ma ta roślina? Przeczytaj i dowiedz się więcej o słoneczniku bulwiastym.

Coraz więcej osób chętnie sięga po nowe warzywa i owoce i wypróbowuje w kuchni nieznane dotąd smaki. Jednak nie tylko walory smakowe są dla nas ważne. Coraz większą wagę przywiązujemy do zdrowego odżywiania. Ciekawym doświadczeniem dla miłośników kulinarnych eksperymentów może być słonecznik bulwiasty, który w pełni zasługuje na miano superfoodu. I choć jego najczęściej używana nazwa - topinambur - brzmi egzotycznie, jest to roślina, którą z powodzeniem można uprawiać we własnym ogródku. Przy niewielkim wysiłku przynosi bardzo obfite zbiory.

Słonecznik bulwiasty: co to za roślina i jak wygląda?

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus) to roślina, która ma wiele różnych nazw. Najczęściej spotykana to topinambur od plemienia Indian Topinamboore. Co ciekawe nie mieli oni nic wspólnego z tą rośliną, po prostu przybyli do Europy w tym samym czasie co słonecznik bulwiasty i dlatego błędnie ich z nim połączono. Inne spotykane topinamburu to ziemna gruszka, karczoch jerozolimski, kanadyjski ziemniak, cytrus północy, słoneczna bulwa czy niemiecka rzepa.

Topinambur jest bulwiastą byliną z rodziny astrowatych. Jest on spokrewniony ze słonecznikiem zwyczajnym. Pochodzi z Ameryki Północnej, ale rozprzestrzenił się tak bardzo, że trudno ustalić jaki był jego dokładny, pierwotny zasięg. Do Europy przywiózł go Samuel de Champlain na początku XVII wieku. Dziś jest zarówno rośliną uprawną, jak i dziko rosnącą. Można go spotkać na obu półkulach, zarówno w klimacie umiarkowanym, jak i tropikalnym. W Polsce był uprawiany już w XVIII wieku, jednak potem został zapomniany.

Słonecznik bulwiasty osiąga od 1 do 3 metrów wysokości w uprawach, dziki nawet do 4 m. Roślina ta ma jajowate lub lancetowate liście pokryte szorstkimi włoskami oraz niewielkie, żółte kwiaty przypominające słonecznik, które kwitną od sierpnia do października. W naszym klimacie, nie wytwarza nasion. Jadalną częścią są bulwy topinamburu rosnące pod ziemią. Jedna roślina jest w stanie wytworzyć od 50 do 80 bulw. Również rozmnażanie topinamburu odbywa się przez bulwy. Są one niezwykle delikatne i soczyste. Ich smak jest specyficzny i nie każdemu będzie odpowiadać. Jest on słodkawy, przypomina ziemniaka z nutą karczocha lub orzecha brazylijskiego.

Słonecznik bulwiasty: odmiany

Słonecznik bulwiasty to roślina, która ma ponad 400 odmian na całym świecie. Różnią się one od siebie wielkością kształtem liści czy kolorem bulwy, która może być biała, żółta, fioletowa, różowa czy czerwona. Do jedzenia najczęściej wykorzystuje się jasne odmiany. Te o czerwono-fioletowych bulwach zazwyczaj traktowane są jako rośliny pastewne. Choć w naszym klimacie łatwo jest uprawiać topinambur, odmiany tej rośliny spotyka się u nas tylko dwie.

Jedną z nich jest Albik. Ma on maczugowate, białe bulwy, które pozostawione na zimę w ziemi wytrzymują temperatury do - 40°C. Odmiana ta doskonale rośnie w naszej strefie klimatycznej, praktycznie na obszarze całego kraju. Jego łodygi dorastają do 3 m wysokości i mają od dwóch do sześciu rozgałęzień.

Inną odmianą, która doskonale sobie u nas radzi jest Rubik. Ma on nieregularne, zaokrąglone, duże bulwy o czerwono-fioletowym odcieniu. Nie jest tak łatwy do oczyszczenia jak odmiany białe.

Słonecznik bulwiasty: uprawa topinamburu

Warto wiedzieć, że jeśli tylko smakuje nam słonecznik bulwiasty, uprawa tej rośliny jest niezwykle prosta. Tak prosta, że wręcz możemy mieć z nim problem jeśli w niekontrolowany sposób rozprzestrzeni się w naszym ogródku. Jedyne co trzeba zrobić, aby mieć własny topinambur, to podzielić bulwę na mniejsze części i zasadzić je w ziemi, a następnie regularnie podlewać. Najlepiej zrobić to wiosną od marca do kwietnia wsadzając bulwy na głębokość około 10 cm lub jesienią, w okresie od października do grudnia - wtedy sadzimy nieco głębiej, na około 15 cm. Pomiędzy bulwami powinno się zachować odstępy co najmniej na 30 cm.

Słonecznik bulwiasty nie wymaga żadnych specjalnych warunków, nie trzeba go nawozić i jest odporny na mrozy i szkodniki. Bardzo łatwo się regeneruje, jego kłącze jest w stanie odbić nawet z niewielkiego fragmentu bulwy. Ze względu na dużą ekspansywność, topinamburu nie należy sadzić w sąsiedztwie roślin ozdobnych lub warzyw, ponieważ będzie zabierać im dużo składników odżywczych.

Raz posadzony topinambur może przynosić obfite plony nawet przez kolejne 20 lat. Jednak jeśli nie chcemy aby rozrósł się za bardzo, warto wykopać bulwy na zimę. Innym sposobem, aby ograniczyć ekspansję tej rośliny, jest otoczenie uprawy płotkiem lub murkiem, wkopanym w ziemię na głębokość około 40 cm.

Słonecznik bulwiasty można uprawiać nie tylko w celach spożywczych, ale też dekoracyjnych. Większa ilość roślin posadzonych obok siebie może tworzyć rodzaj pięknego żywopłotu z miniaturowych słoneczników, a jego dodatkową funkcją będzie osłona innych roślin przed wiatrem. Topinambur można hodować też w doniczce na parapecie, choć uprawa w ogródku lepiej się sprawdza.

Słonecznik bulwiasty: kiedy zbierać

Zbiory topinamburu trwają od jesieni do wiosny. Od początku listopada można wykopywać bulwy stopniowo, aż do pierwszych przymrozków. Jednak tak naprawdę, jeśli ziemia nie jest zamarznięta, bulwa słonecznika nazywanego topinamburem może być wykopana także w zimie i można ją zbierać aż do maja. Topinambur doskonale znosi niskie temperatury, więc praktycznie o każdej porze roku będzie świeży, soczysty i pełen aromatu. Aby bulwy były większe, warto zostawić nadziemną część rośliny nieskoszoną aż do pierwszych przymrozków. Jeśli zaś chcemy wykorzystać liście i łodygi na paszę dla zwierząt, najlepiej ścinać je jeszcze przed kwitnieniem, czyli w czerwcu. Trzeba mieć jednak świadomość, że wpływa to na część podziemną i bulwy będą wtedy drobniejsze.

Warto wiedzieć nie tylko kiedy zbierać topinambur. Przechowywanie jest również istotne. Wykopane bulwy można trzymać w lodówce około 2-3 tygodni. Po tym czasie tracą jędrność, może też pojawić się pleśń. Tym co najgorzej działa na topinambur jest suche powietrze. Sprawia ono, że bulwy twardnieją. Bardzo dobrym sposobem na przechowywanie topinamburu jest umieszczenie go w pojemnikach i zasypanie torfem i piaskiem. Tak przygotowany topinambur, w chłodnym miejscu np. w piwnicy, może zachować świeżość nawet do pół roku.

Jakie są możliwe przyczyny braku kwitnienia słonecznika bulwiastego?

Słonecznik bulwiasty, czyli topinambur, w literaturze anglojęzycznej nie bez przyczyny nazywany jest karczochem jerozolimskim. Znany jest głównie ze swoich jadalnych bulw o słodkim, lekko orzechowym smaku przypominającym karczochy i ich prozdrowotnych właściwości. Warto jednak pamiętać, że jest to również interesująca roślina ozdobna, która swoim pokrojem i kwitnieniem nada ogrodowi nieco rustykalny charakter. Kwitnie późnym latem i jesienią aż do pierwszych mrozów (od sierpnia nawet do listopada). Rośnie praktycznie na każdym stanowisku bez względu na nasłonecznienie i rodzaj gleby, jednakże warunki środowiskowe mają istotny wpływ na jego wygląd i kwitnienie. Słonecznik bulwiasty jest rośliną dnia długiego, dlatego poza naturalnym obszarem występowania nie zawsze dochodzi do kwitnienia. Jego brak najczęściej związany jest z nadmiernym chłodem (do prawidłowego rozwoju potrzebuje temperatury 20-25 st. C) i zbyt słabym nasłonecznieniem rośliny. Zdecydowanie gorzej kwitnie i plonuje również w podłożu zbitym i gliniastym.

                                                                                                                                     - odpowiada dr inż. Tomasz Mróz

Słonecznik bulwiasty: zastosowanie

Bulwy topinamburu mają wiele wartości odżywczych. Są doskonałym źródłem białka, aminokwasów, witaminy C, witamin z grupy B, żelaza, potasu, wapnia i selenu. Zawarta w słoneczniku bulwiastym inulina w niewielkim stopniu wchłania się w jelicie cienkim, za to wypełnia przewód pokarmowy, dając uczucie sytości. Regularnie spożywany, słonecznik bulwiasty przyczynia się to do utrzymania prawidłowej flory bakteryjnej, a także sprzyja osobom na diecie. Topinambur wzmacnia układ odpornościowy, zmniejsza też poziom cukru we krwi, dlatego jest polecany osobom z cukrzycą typu II.

Według obecnych badań, topinambur jest rośliną, którą można jeść do woli, nie ma żadnych przeciwwskazań, co do jej częstego spożywania. Jeśli jednak do tej pory nie jedliśmy słonecznika bulwiastego, warto wprowadzać go do diety stopniowo, ponieważ może on powodować wzdęcia i gazy.

Słonecznik bulwiasty można jeść na surowo, a także gotowany, pieczony czy smażony. We Francji i Włoszech popularną potrawą jest zupa z topinamburu. Surowe plasterki tej rośliny można dodawać do sałatek, albo do herbaty podobnie jak cytrynę (choć aromat będzie inny). Nadają się również do kiszenia czy marynowania. Warto pić sok wyciśnięty z surowego topinamburu, ponieważ pozytywnie wpływa on na zdrowie.

Z topinamburu można przygotowywać podobne potrawy jak z ziemniaków czy batatów, czyli np. puree, frytki, chipsy, placki itp. Gotując topinambur w wodzie, trzeba pamiętać, że jego bulwy będą miękkie szybciej niż ziemniaki. Można też dodać do nich odrobinę soku z cytryny, aby nie ściemniały. Ugotowany słonecznik bulwiasty jest znacznie słodszy niż surowy. Do wielu potraw topinamburu nie trzeba wcale dokładnie obierać. Najwięcej cennych składników kryje się pod skórką, dlatego też przyrządzając np. frytki czy pieczony topinambur, wystarczy dokładnie wyszorować bulwy szczoteczką, pod bieżącą wodą.

Słonecznik bulwiasty to też roślina pastewna. Jego liście mogą służyć za pasze dla zwierząt gospodarskich. Można z nich robić kiszonki i zielonki, a bulwy są chętnie zjadane przez króliki i inne gryzonie. Myśliwi sadzą go jako karmę dla zwierząt łownych, głównie dla dzików, które ryjąc w ziemi wykopują bulwy. Natomiast wysuszone i pocięte na drobne kawałki łodygi topinamburu wykorzystuje się do hodowli grzybów jadalnych. Doskonale sprawdzają się np. jako podłoże do boczniaków.