Tradycyjne odmiany sałaty mają przeważnie delikatne, apetycznie lśniące liście o przyjemnym maślanym zapachu. Dlatego od dawna noszą nazwę sałaty masłowej. Jednak po zbiorze główki tych odmian bardzo szybko więdną, zupełnie inaczej niż luźniejsze główki sałaty liściowej, które składają się z liści mocnych i twardych, często kędzierzawych.

To wydelikacenie nie ma jednak specjalnego znaczenia w ogrodzie, gdyż droga od grządki do kuchni jest krótka i przed przyrządzeniem sałata nie straci świeżości, a nawet zbyt dużej ilości witamin. Uprawa sałaty głowiastej ma długą tradycję. Niektóre odmiany sprzedawano w europejskich warzywniakach już ponad 100 lat temu. Nasiona sałaty masłowej ‘Merveille des quatre Saisons’ (‘Cud 4 pór roku’) pewien francuski handlarz sprzedawał po raz pierwszy w 1880 roku.

Przez wiele lat hodowla nowych odmian odbywała się pod znakiem zwiększania odporności na porażenie grzybem mączniakiem oraz zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania handlu. W efekcie wyhodowano „sałatę na każdą pogodę” o mocnych, skórzastych liściach.

Tymczasem, na szczęście, nie tylko w ogrodnictwach ekologicznych przypomniano sobie, że liście sałaty powinny być także delikatne i smaczne. Odmiany wczesne, jak np. ‘Rolando’, pędzimy wstępnie w jasnym miejscu o temperaturze najwyżej 18°C. W cieplejszym otoczeniu nasiona kiełkują bardzo marnie albo wcale. Przykrywamy je cieniutką warstewką drobnoziarnistej ziemi, gdyż do kiełkowania potrzebują światła.

Sałaty głowiaste na wiosnę, lato i jesień

1. ‘Rolando’ jest jedną ze smaczniejszych sałat masłowych. Wyróżnia się także odpornością na mączniaka.

2. ‘Brune d’hiver’ nadaje się do wysiewu od marca do czerwca. Zielono-czerwonych liści nie lubią mszyce.

3. ‘Forellenschluss’ to mało znana odmiana. Jej walorem są różnej wielkości czerwone plamy na liściach.

4. ‘Cindy’ tworzy zwarte, twarde główki ciemnozielonych liści o lekko orzechowym smaku.

5. ‘Wunder von Stuttgart’ to od dawna znana forma o delikatnych żółtozielonych liściach i dużych główkach.

6. ‘Merveille des quatre Saisons’ o rudobrązowych liściach tworzy zwarte główki wiosną i jesienią.

Od końca marca możemy siać nasiona wprost na grządce. Odstęp między rzędami powinien wynosić  25-30 cm. Dobre warunki rozwoju zapewnia sałacie ziemia gliniasta, próchniczna, lekko wapienna. Odmiany wiosenne tworzą raczej mniejsze główki, dlatego w rzędzie wystarczy roślinom 25-cm odstęp.

Sałaty letnie potrzebują trochę więcej miejsca. Do uprawy w lecie należy wybierać odmiany, które dobrze znoszą upały i niechętnie wypuszczają pędy kwiatowe. Od wysiewu do zbioru upływa 8-14 tygodni. W zasadniczym okresie rozwoju sałacie należy zapewnić regularne, równomierne podlewanie. Niedobór substancji odżywczych sygnalizują sztywne, twarde liście. Z reguły roślinom wystarczy wzbogacenie ziemi kompostem przed flancowaniem. 

Sałata strzela w pędy kwiatowe

Sałata głowiasta Lactuca sativa var. capitata jest rośliną jednoroczną. Jej cały cykl rozwojowy, od kiełkowania do wytworzenia nasion, trwa kilka miesięcy. Po wysiewie nasion i flancowaniu rozsady rozwija się rozeta gęsto ułożonych liści. Większość masłowych sałat głowiastych to odmiany długiego dnia. Łatwo wypuszczają pędy kwiatowe, gdy długość dnia przekroczy 12 godzin.

Do spożycia główki ścinamy, zanim w ich środku pojawią się pędy kwiatowe. Jeśli chcielibyśmy uzyskać nasiona, najładniejsze sałaty pozostawiamy na grządce, pozwalamy im zakwitnąć, a następnie zawiązać nasiona.

W czerwcu, lipcu środkowy pęd osiąga wysokość około 50 cm i rozgałęzia się, wypuszczając kilka bardzo długich pędów kwiatostanowych z drobnymi bladożółtymi kwiatami. Liczne nasiona dojrzewają między lipcem a sierpniem. Jeśli nie dopilnujemy, wiatr rozwieje je po okolicy. Zebrane wcześniej rozsypujemy w miejscu przewiewnym, aby wyschły do końca.