Znanych jest około 350 gatunków i odmian macierzanki (tymianku) Thymus, które występują w Afryce Północnej, w całej Eurazji aż po krąg polarny i w Ameryce Północnej. W Polsce naturalne stanowiska ma kilkanaście taksonów macierzanki.

Najpospolitszymi z nich są: macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides, która rośnie w jasnych lasach, na łąkach i przydrożach, macierzanka piaskowa Thymus serpyllum, zasiedlająca piaski, pobocza dróg, nasypy, lasy sosnowe i wrzosowiska, macierzanka pannońska Thymus pannonicus i macierzanka Marschalla Thymus marschallianus, spotykane na wapiennych wzgórzach w południowej części niżu, a także macierzanki: halna Thymus alpestris i austriacka Thymus austriacus, występujące w Sudetach i Karpatach.

Macierzanki to zimozielone krzewinki lub niskie półkrzewy o pędach płożących lub wzniesionych, tworzące gęstą darń. Mają drobne, owalne albo równowąskie liście i kwiaty wargowe zebrane w kwiatostany, które rozwijają się w maju, czerwcu i lipcu. Gatunki i odmiany różnią się barwą liści i kwiatów oraz intensywnością zapachu. Do najważniejszych należą:

 

- Macierzanka cytrynowa Thymus x citriodorus o pędach rozgałęzionych, wzniesionych lub częściowo pokładających się, wysokości 10-30 cm. Jej liście mają cytrynowy zapach. Do najcenniejszych odmian tego gatunku należą:

- ‘Aureus’ – o żółto-zielonych liściach,

- ‘Golden Dwarf’ – odmiana bardzo wytrzymała, wysokości 15 cm, o złotozielonych, silnie pachnących liściach,

- ‘Gold Stream’ –wysokości 10 cm, żółtozielonych liściach, ’Silver Queen’ – wysokości 20 cm, o srebrzystych brzegach liści,

- ‘Silver King’ – wysokości 25 cm, o liściach srebrzyście paskowanych, ‘Bertram Anderson’ – o żółtawych liściach i nielicznych liliowych kwiatach.

 

- Macierzanka ogrodowa Thymus hybridus ‘Doone Valley’ dorasta do 10-15 cm, ma jajowate, gładkie i skórzaste liście barwy ciemnozielonooliwkowej z żółtym brzegiem, szczególnie efektownym na młodych przyrostach, i jest zimozielona. Kwiaty, w pąku czerwonawe, a potem lilioworóżowe, rozwijają się w maju. Odmiana wymaga lekkiego okrycia na zimę, bo nieraz przemarza.

 

- Macierzanka wczesna Thymus praecox dzięki płasko ścielącym się pędom tworzy bardzo niskie (5-cm) kobierce. Kwiaty zebrane są w główkowate kwiatostany na podnoszących się wierzchołkach pędów. Do najefektowniejszych odmian należą:

- ‘Albiflorus’ – o liściach jasnozielonych i białych kwiatach,

- ‘Coccineus’ – o liściach ciemnozielonych z fioletowym odcieniem i karminowych kwiatach (obie odmiany zaliczane są do najpiękniej kwitnących macierzanek),

- ‘Pseudolanuginosus’ – o liściach okrągłych, szaro owłosionych i kwiatach lilaróżowych, zaliczana do najgęściejszych macierzanek, tworzy piękną filcowatą ruń,

- ‘Pygmaeus’ – karłowa odmiana o lilioworóżowych kwiatach, tworząca zwarte kobierce,

- ‘Bressingham’ – wysokości 10 cm, mocno pachnąca, o szarozielonych liściach i różowych kwiatach,

- ‘Minimus’ – karłowa zwarta odmiana o lancetowatych liściach i różowych kwiatach.

 

- Macierzanka piaskowa Thymus serpyllum jest zimozieloną krzewinką wysokości 5-15 cm, spotykaną bardzo często na wrzosowiskach. Łodygi ma cienkie, płożące się, pokryte małymi wąskolancetowatymi lub eliptycznymi liśćmi. Na zakończeniach pędów wyrastają różowopurpurowe drobne kwiaty, wydzielające, podobnie jak cała roślina, niezwykle silny, aromatyczny zapach. Macierzankę tę (świeżą i suszoną) stosuje się w kuchni jako przyprawę do wielu potraw (zup, sosów, zapiekanek, omletów itp.).

 

 

- Macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides jest rozłożystym półkrzewem wysokości 30 cm, tworzącym darnie. Jej pędy kwiatostanowe są ostre, 4-kanciaste, pokryte cienkimi, eliptycznymi liśćmi o silnym, aromatycznym zapachu. Tworzy nieregularne, okółkowe, różowopurpurowe kwiatostany. Odmiana ‘Splendens’ ma lśniące czerwonawe kwiaty.

 

- Macierzanka właściwa (włoska) albo tymianek właściwy Thymus vulgaris jest aromatyczną krzewinką wysokości 10-40 cm o pędach wzniesionych, szaro owłosionych, liściach podługowatych lub eliptycznych, filcowato owłosionych, a brzegach silnie podwiniętych do spodu. Drobne, bladoliliowe, różowe lub białe kwiaty zebrane są w groniastym kwiatostanie. ‘Compactus’ – wysokości 15 cm, jest zwarta i ma szarozielone oraz mocno aromatyczne liście.

 

Wymagania uprawowe

Macierzanki najlepiej rosną na stanowiskach słonecznych,  glebach suchych lub tylko trochę wilgotnych, lekkich, piaszczystych, piaszczysto-gliniastych lub kamienistych (‘Doone Valley’), ubogich w składniki pokarmowe. Odpowiadają im podłoża o odczynie zasadowym. Należą do roślin całkowicie lub częściowo zimotrwałych. W bezśnieżne zimy pędy niektórych gatunków wymarzają, ale wiosną i latem rośliny je szybko regenerują.

 

Zastosowanie macierzanki

Niskie kobierce macierzanek są doskonałym okryciem dla cebulowych roślin ozdobnych, a także pięknym tłem dla jałowców, niskich sosen i bylin kwitnących latem, np. lawendy, krwawników, ostrogowca. Ciekawie komponują się też z innymi roślinami okrywowymi, np. z rozchodnikami, dzwonkami, pięciornikami, goździkami oraz wrzosem.

Znakomicie nadają się do ogrodów skalnych, na murki, obwódki, do nasadzeń naturalistycznych i na rabaty. Mogą pełnić funkcję „zielonych fug” między płytkami, kamieniami czy kostkami. Efektownie wyglądają w skrzynkach balkonowych, donicach, w szczelinach skalnych i na różnych ogrodowych elementach: głazach, rzeźbach, schodach.