Kaczeńce są powszechnie znanymi roślinami łąkowymi. Porastają cieki wodne i mokradła. Malownicze, żółte kępy można spotkać w zaroślach i na nieużytkach. Jeżeli w przydomowym ogródku posiadamy oczko wodne, to wiosenne kwiaty kaczeńce dodadzą mu walorów dekoracyjnych. Podpowiemy, jak możesz je posadzić i czy trudna jest ich pielęgnacja.

Kaczeńce: opis

Kaczeniec czyli knieć błotna (Caltha palustris) jest wieloletnią rośliną, masowo występującą na terenie Polski. Rośnie na półkuli północnej w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce rozpowszechniona szczególnie na terenach nizinnych, torfowiskach, podmokłych łąkach, mokradłach i w okolicach zbiorników oraz cieków wodnych. Knieć błotna nie jest spotykana w wysokich górach.

Do nasadzeń w ogródkach poleca się odmiany, które nisko rosną i nie rozprzestrzeniają się tak szybko, jak gatunek występujący dziko. Sadzi się je na krawędziach stawów lub przy strumieniu w ogrodzie skalnym. Jeżeli woda w posiadanym zbiorniku nie przekracza 15 centymetrów wysokości, to można nawet w niej posadzić kaczeńce. Kolory kwiatów mogą być zróżnicowane w zależności od odmiany botanicznej lub hodowlanej. Wyróżnia się kaczeńce wodne o kwiatach kremowobiałych, czerwonych, żółtych i złocistych.

Kaczeniec należy do rodziny jaskrowatych. Występuje także pod nazwą kaczyniec lub kaczeniec błotny. Podczas kwitnienia, łatwo go rozpoznać wśród kwiatów łąkowych. Na szczytach rozgałęzionych łodyg kaczeniec posiada charakterystyczne żółte kwiaty o średnicy czterech centymetrów. Ich spodnia warstwa może być lekko zabarwiona na zielono.

Knieć błotna to roślina, która zdobyła wyróżnienia AGM czyli Award of Garden Merit. Jest to nagroda przyznawana przez brytyjskie Królewskie Towarzystwo Ogrodnicze. Kaczeniec otrzymał to wyróżnienie za szczególne walory ogrodowe.

Roślina posiada ciemnozielone, liczne ulistnienie. Górne liście są dosyć szerokie. Posiada bulwiaste kłącze z którego wczesną wiosną wyrasta pęd nadziemny. Łodyga kaczeńców jest naga i pusta w środku. Może osiągać nawet 50 centymetrów długości. W Polsce kaczeniec występuje w trzech podgatunkach: knieć błotna górska, knieć błotna rożkowata i knieć błotna typowa.

Czy substancja zawarta w kaczeńcach jest trująca?

Tak. Knieć błotna, zwana popularnie kaczeńcem, to wieloletnia roślina z rodziny jaskrowatych i jak wszystkie rośliny z tej rodziny zawiera ranunkulinę. Ranunkulina to niestabilny glikozyd, który w wyniku zranienia rośliny lub jej maceracji ulega rozkładowi na glukozę i toksyczną protoanemoninę. Istnieje szereg doniesień naukowych, wskazujących na drażniące i toksyczne działanie tego związku. Kontakt zranionej rośliny ze skórą lub błonami śluzowymi człowieka może powodować swędzenie, wysypkę, a w skrajnych przypadkach wystąpienie pęcherzy. Spożycie toksyny może wywoływać nudności, wymioty, zawroty głowy, skurcze, a w dużych dawkach ostre zapalenie wątroby, żółtaczkę lub paraliż. Kaczeńce tracą swoje toksyczne właściwości podczas suszenia. Protoanemonina wchodząc w reakcję z powietrzem przekształca się w mającą drażniące właściwości anemoninę, a ta z kolei ulega rozkładowi na substancje nietoksyczne.

                                                                                                                                      - odpowiada dr inż. Tomasz Mróz

Kaczeńce - zastosowania

Kaczeńce znane były już w medycynie ludowej. Służyły do leczenia wirusowego zapalenia wątroby, kamicy żółciowej i chorób pęcherzyka żółciowego. Berberyna, którą zawiera knieć błotna, ma działanie rozkurczające, działa żółciopędnie i żółciotwórczo. Jednak właściwe przygotowanie naparu jest trudne i trzeba mieć sporą wiedzę, aby go prawidłowo przyrządzić.

Substancje zawarte w surowcu leczniczym to alkaloidy. Mają one działanie antybakteryjnie, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze. Magnofloryna – akaloid aporfinowy ma udowodnione działanie hamujące rozwój wirusa HIV. Kaczeniec zawiera też przeciwalergicznie działającą kwercetynę, a także jest źródłem witaminy C.

Wysuszonym i sproszkowanym zielem kaczeńca leczono wypryski, owrzodzenia i okładano rany. Zewnętrznie stosowany służył też do leczenia opryszczki. Ponadto, ze świeżych liści ucierano maści i wykorzystywano je do produkcji soku. Wodne wyciągi z suchego ziela kaczeńca powodują zwiększenie wydalania moczu i przyspieszają redukcję obrzęków powstałych w wyniku niewydolności krążeniowej.

Liście kaczeńców zawierają substancje toksyczne, dlatego nie zaleca się ich sadzenia w okolicach poideł dla zwierząt. Po wysuszeniu lub właściwej obróbce termicznej związki szkodliwe stają się nieaktywne. Należy też zwrócić uwagę na dzieci, żeby nie spożywały żadnej części tej rośliny. Surowe liście knieci błotnej zawierają protoanemoninę, która powoduje podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, wywołuje bóle brzucha, nudności oraz krwawe wymioty. Nawet zetknięcie ze skórą może powodować silne uczulenie, szczególnie u alergików, osób wrażliwych i dzieci. 

Kaczeniec jest także wykorzystywany w agrotechnice, jako wskaźnik wilgotnego podłoża pól uprawnych i łąk. Pączki kwiatowe knieci błotnej stosowane są jako przyprawa. Można je marynować w zalewie z octu, wody i soli. Niektórzy w ten sposób zastępują smak kaparów.

Kaczeńce: uprawa 

Jeżeli nadeszła wiosna i spacerując nad brzegiem rzeki zobaczysz na żółto ukwiecone łany, to prawdopodobnie udało ci się dostrzec kaczeńce. Kwiaty wyrastają na łodygach i rozwijają się od kwietnia do czerwca. Są to rośliny miododajne, wabiące pszczoły. Rzadko może się zdarzyć, że zakwitną ponownie jesienią. Narażone są na choroby takie jak rdza, mączniak lub atak mszyc. Naturalne lub chemiczne opryski pozwolą zwalczyć szkodniki.

W hodowli ogrodowej knieci błotnej trzeba zwrócić szczególną uwagę na wilgotność podłoża. Preferują stanowiska podmokłe z dużą ekspozycją na słońce. Tylko dwie odmiany hodowlane kaczeńców wymagają bardziej suchego stanowiska rozwoju. Są to mieszańce o białych kwiatach: kaczeniec „Alba” i „biflora”.

Może dobrze rozwijać się na terenie o lekkim zacienieniu. Kaczeniec jest rośliną mrozoodporną. Gleba w której rośnie musi być stale wilgotna. Szczególnie lubi ziemie o umiarkowanej kwasowości, gliniaste, torfowe i próchniczno-ilaste. Preferuje podłoże bogate w składniki mineralne.

Knieć błotna rozmnaża się przez wysiew nasion, z których dosyć szybko kiełkują nowe kaczeńce. Kwitnienie nastąpi już w kolejnym roku. W naturze, kaczeńce rozmnażają się dzięki płynącym wodom i falom rzecznym.  Chcąc rozsiać je nad brzegiem stawu, rzeki, czy strumienia, wystarczy zebrać nasiona i wrzucić je do wody. Wiatr i fale spowodują, że kolejnego sezonu, nad brzegiem wyrosną kaczeńce. Wiosną lub jesienią można także dokonać podziału rozrośniętych kęp i przesadzenia części rośliny w inne miejsce.

Kaczeńce: pielęgnacja

Przykładem wodnych roślin, które bytują w otoczeniu strumieni i stawów są kaczeńce. Podlewanie może być dodatkowym źródłem wody, szczególnie potrzebnym w czasie suszy. Obfite, codzienne zraszanie, wykonywane od maja do czerwca, pozwoli na rozwinięcie się pąków i uzyskanie pięknych, żółtych kwiatów. Jeżeli knieć błotna jest bezpośrednio zanurzona w oczku wodnym, wtedy nie ma potrzeby stosowania żadnych zabiegów zraszających czy nawożących.

Wiosną, podczas prac pielęgnacyjnych w ogrodzie, należy zwrócić uwagę na suche, brunatniejące liście i pędy kaczeńców. Warto je usunąć, by zrobić miejsce nowym. Dopiero w czerwcu powinno się dokonać nawożenia mineralnego rośliny. Nie ma potrzeby dostarczania takich substancji wcześniej, gdyż spowodowałoby to wysuszenie liści, plamy, a także osłabienie wzrostu.

Dokonując nawożenia kaczeńców rosnących w oczku wodnym lub w jego pobliżu, trzeba zachować szczególną uwagę. Nie można pozwolić na to, by dostarczany nawóz spłynął do wody. Gdyby się to stało, w oczku wodnym zaczną rozwijać się glony. Czasem przez to nie warto nawet wykonywać nawożenia. Jeżeli kaczeńce rosną w żyznym gruncie, to do ich rozwoju wystarczą substancje zawarte w wodzie i mule.

Czy kaczeńce są pod ochroną?

Kaczeńce nie są pod ochroną. W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych mają kategorię LC, czyli uznane za gatunek, który nie kwalifikuje się do zagrożenia wyginięciem. Knieć błotna sklasyfikowana jest jako roślina pospolita i powszechnie rozprzestrzeniona. Kaczeńce podlegają ochronie tylko wtedy, gdy występują na obszarach, takich jak na przykład: parki narodowe, czy rezerwaty przyrody.